Waarom werd Geert Wilders vervolgd?
Gepubliceerd: 6-12-2016
Laatste update: 09-04-2024
PVV-leider Geert Wilders pleitte voor 'minder Marokkanen', en belandde voor de rechter. Maar je mag in Nederland toch zeggen wat je denkt? Of is het verbod op discriminatie belangrijker? De rechtbank oordeelt eind 2016 dat Wilders schuldig is aan groepsbelediging en aanzetten tot discriminatie. In 2021 concludeert de Hoge Raad dat alleen van groepsbelediging sprake was. Er volgt geen straf.
Redacteur: Jeroen Hoorn
Wat heeft Wilders precies gezegd?
Een paar dagen voordat in maart 2014 overal in Nederland verkiezingen zijn voor de gemeenteraad, praat Wilders tijdens een campagnebijeenkomst in Den Haag even met een verslaggever van de NOS. Volgens Wilders moeten mensen op de PVV stemmen voor een veiligere en socialere stad, "met als het even kan ook wat minder Marokkanen."
Veel mensen reageren verontwaardigd. Het is voor het eerst dat Wilders zegt dat hij minder Marokkanen in Nederland wil. Tot dan heeft hij veel kritische en geruchtmakende dingen gezegd over de islam en de koran, maar nooit over moslims of Marokkanen. Dat heeft een reden: kritiek op een religie is toegestaan, maar een aanval op een bevolkingsgroep kan al snel worden uitgelegd als discriminatie of haatzaaien. En dat is strafbaar.
Op een markt in Den Haag heeft Wilders het voor het eerst in het openbaar over minder Marokkanen.
Een paar dagen later, op de avond na de verkiezingen, gaat Wilders nog een stap verder. Op een bijeenkomst in Den Haag spreekt hij aanhangers van zijn PVV toe. Hij vraagt ze antwoord te geven op drie vragen.
Wilders: "En de eerste vraag is: willen jullie meer of minder Europese Unie?"
Zaal: "Minder, minder minder!"
Wilders: "En de tweede. De tweede vraag is, misschien nog belangrijker, willen jullie meer of minder Partij van de Arbeid?"
Zaal: "Minder, minder, minder!"
Wilders: "En de derde vraag is, en ik mag het eigenlijk niet zeggen, want er wordt aangifte tegen je gedaan, en misschien zijn er zelfs D66-officieren die je een proces aandoen. Maar de vrijheid van meningsuiting is een groot goed. En we hebben niets gezegd wat niet mag, we hebben niets gezegd wat niet klopt, dus ik vraag aan jullie: willen jullie, in deze stad en in Nederland, meer of minder Marokkanen?"
Zaal: "Minder, minder, minder!"
Wilders: "Nou, dan gaan we dat regelen."
"Willen jullie, in deze stad en in Nederland, meer of minder Marokkanen?"
De uitspraken zorgen voor veel verontwaardiging. Wilders gaat nu echt een grens over, vinden veel mensen. De politie draait overuren: in totaal doen 6400 mensen aangifte tegen de PVV-leider, omdat ze zich gediscrimineerd of gekwetst voelen.
"Op Twitter plaatsten veel Marokkanen foto's van zichzelf met een Nederlands paspoort."
Mag een politicus meer zeggen dan 'gewone' mensen?
Je mag in Nederland zeggen wat je wilt. Maar: discriminatie is verboden, net als haatzaaien. De vraag waar de rechtszaak tegen Wilders om draaide, is: vallen zijn uitspraken onder de vrijheid van meningsuiting of onder het verbod op discriminatie? Wilders werd verdacht van groepsbelediging, en het aanzetten tot haat en discriminatie.
Advocaat Gerard Spong leest de wetteksten voor over groepsbelediging en aanzetten tot haat. "Hij heeft heel specifiek één bevolkingsgroep op de korrel genomen."
Nog een belangrijke vraag: mag een politicus met zijn uitspraken verder gaan dan ‘gewone’ mensen? Enerzijds wel, omdat het het werk is van politici om problemen te benoemen, verkeerde situaties aan de kaak te stellen en de discussie daarover op gang te brengen. Om die reden kunnen politici nooit worden vervolgd voor wat ze in de Tweede Kamer hebben gezegd: daar zijn ze juridisch onschendbaar. Voor wat ze buiten het parlement zeggen, kunnen ze wel worden bestraft. Daarbij komt om de hoek kijken dat politici behalve meer vrijheid ook meer verantwoordelijkheid hebben: omdat er veel mensen naar hen luisteren, moeten ze extra goed op hun woorden letten.
Hoe is de rechtszaak tegen Wilders verlopen?
Het proces begint op 31 oktober 2016, in de extra beveiligde rechtbank op Schiphol. Wilders ontbreekt: namens de PVV-leider voert diens advocaat Geert-Jan Knoops het woord.
Het Openbaar Ministerie neemt het Wilders kwalijk dat hij zich heeft uitgesproken over een gehele bevolkingsgroep. Met zijn minder-minder-uitspraken heeft Wilders een groep mensen bewust "in de hoek gezet." Wilders verklaarde achteraf dat hij alleen op criminele Marokkanen doelde. Op de avond zelf zei hij dat er niet bij, terwijl de speech duidelijk goed voorbereid was. Kortom, zeggen de officieren van justitie: Wilders is te ver gegaan, en dat weet hij zelf heel goed. Daarom moet hij vijfduizend euro boete betalen, is de eis.
De strafeis van Officier van Justitie Bos.
Volgens advocaat Knoops heeft Wilders alleen maar in een slogan samengevat wat de PVV al jaren wil: de wet veranderen om de immigratie te beperken en het aanmoedigen als mensen terug willen verhuizen naar hun land van herkomst. Hij heeft dus alleen maar zijn werk gedaan als politicus. Dat het Openbaar Ministerie het niet met Wilders eens is, betekent niet dat hij de wet heeft overtreden, zegt Knoops. Hij vindt dat Wilders vrijuit moet gaan.
Wilders is bij het grootste deel van de rechtszaak afwezig. Alleen op de laatste zittingsdag verschijnt hij in de rechtszaal. In elke rechtszaak mag de verdachte als laatste het woord voeren, en van dat recht maakt Wilders gebruik. Hij stelt dat hij het slachtoffer is van een politiek proces. Het Openbaar Ministerie stelt zich niet onafhankelijk op, vindt Wilders, maar is een "handlanger" van het kabinet, dat hem het zwijgen wil opleggen. Dat hij als politicus wordt vervolgd voor het gebruik van leuzen, vindt Wilders belachelijk. "Alsof je een voetballer verwijt dat hij een hattrick wil scoren."
In zijn slotwoord verdedigt Wilders zijn minder-Marokkanen-uitspraken.
De rechtbank oordeelt op 9 december 2016 dat Wilders zich op 19 maart 2014 schuldig heeft gemaakt aan groepsbelediging en aanzetten tot discriminatie, maar niet tot haat heeft aangezet. Die vaststelling is voor de rechter voldoende en er wordt daarom geen straf of maatregel opgelegd. In het vonnis laat de rechtbank weten dat het belangrijkst is dat vast is komen te staan hoe we in Nederland omgaan met uitspraken zoals Wilders heeft gedaan.
Geert Wilders gaat in hoger beroep omdat hij vindt dat zijn uitspraken onder de vrijheid van meningsuiting vallen en binnen het politieke programma van de PVV passen. Ook het OM gaat in beroep omdat het er niet mee eens is dat Wilders is vrijgesproken van het aanzetten tot haat. Na een regiezitting in oktober 2017, volgt in 2019 de inhoudelijke behandeling van het hoger beroep.
De strafzaak tegen PVV-leider Geert Wilders over zijn ’minder-Marokkanen’-uitspraak is in juli 2021 afgerond. De Hoge Raad oordeelt dat de veroordeling voor groepsbelediging in stand blijft, maar dat hem geen straf hoeft worden opgelegd. Tegen het oordeel van de Hoge Raad is geen beroep meer mogelijk, de zaak is afgerond.
Waarom is Wilders voor Fitna vrijgesproken?
In 2010 staat Wilders ook voor de rechter. Dan gaat het om uitspraken die hij in verschillende interviews heeft gedaan, zoals: "Verbied dat ellendige boek zoals ook Mein Kampf verboden is" (over de koran), "Veel moslims Nederland uit" en "Die Marokkaanse jongens zijn echt gewelddadig." De rechtszaak gaat ook over Fitna, een korte film over de islam die Wilders in maart 2008 op internet zet.
"In ruim zestien minuten toont Fitna soms gruwelijke fragmenten van aanslagen."
Opvallend aan de rechtszaak is dat het Openbaar Ministerie eigenlijk helemaal niet vindt dat Wilders voor de rechter moet komen. Door de tijd heen waren veel aangiftes tegen Wilders binnengekomen. Na die allemaal onderzocht te hebben, kwam het Openbaar Ministerie tot de conclusie dat de PVV-leider geen grenzen over was gegaan.
Volgens het Openbaar Ministerie richt Wilders zich met de meeste uitspraken tegen de islam, en niet tegen aanhangers van de islam. Dat veel moslims zich daardoor gekwetst voelen, betekent nog niet dat Wilders bestraft moet worden, laat justitie in juni 2008 weten. Een aantal uitspraken was wél beledigend voor moslims. Toch zijn ook deze uitspraken niet strafbaar, vindt justitie, omdat Wilders ze deed als onderdeel van het maatschappelijke debat. En dan mag er meer dan in andere situaties.
Als justitie na onderzoek besluit dat iemand niet voor de rechter hoeft te komen, is daarmee meestal de kous af. Maar in dit geval maakte een aantal mensen – onder wie de bekende advocaat Gerard Spong – bezwaar tegen het besluit om Wilders niet voor de rechter te brengen. Met succes: het gerechtshof in Amsterdam bleek het niet eens te zijn met de redenering van het OM, en gaf opdracht Wilders alsnog voor de rechter te brengen.
Het leidt tot een vreemd proces. Niet alleen Wilders’ advocaat Bram Moszkowicz vindt dat de PVV-leider moet worden vrijgesproken, de officieren van justitie vinden dat ook. Uiteindelijk vindt ook de rechtbank dat Wilders geen straf hoeft te krijgen. Een politicus mag zoiets zeggen als: "Veel moslims Nederland uit." Het is een radicaal plan, maar wel een politiek voorstel in het kader van een politiek debat. Daarbij mogen uitspraken "kwetsen, choqueren en verontrusten," zeggen de rechters. Wilders wordt op alle punten vrijgesproken.
De voorzitter van de rechtbank spreekt Wilders vrij, maar noemt zijn uitspraken wel "grof en denigrerend".
Zijn er vaker politici vervolgd om hun uitspraken?
Hans Janmaat, de in 2002 overleden leider van de extreemrechtse partij Centrum Democraten, ziet regelmatig een rechtszaal van binnen. In 1997 wordt hij veroordeeld, omdat hij tijdens een demonstratie heeft gezegd: "Wij schaffen, zodra we de mogelijkheid en de macht hebben, de multiculturele samenleving af." Dat is, in combinatie met slogans als "Vol is vol", discriminerend, oordeelt de rechtbank.
Op Janmaats eerste dag als Kamerlid staat het Binnenhof vol met demonstranten.
Na zijn dood doet de vrouw van Janmaat haar beklag bij de Hoge Raad. Zij redeneert: tegenwoordig zeggen politici als Pim Fortuyn dingen die veel verder gaan dan de uitspraken van Janmaat, en niemand legt hun een strobreed in de weg. Zij vindt dat Janmaat daarom alsnog moet worden vrijgepleit. Toch komt de Hoge Raad tot de conclusie dat Janmaat terecht is veroordeeld. Hij uitte niet alleen maar kritiek op de multiculturele samenleving, maar bedoelde ook dat etnische minderheden Nederland uit moeten worden gezet. En dat is wel degelijk strafbaar, als aanzetten tot haat en discriminatie.
De weduwe van Janmaat blikt terug: "De partij heeft niets bereikt. We waren te klein."
Een andere politicus die veroordeeld is voor een uitspraak, is Leen van Dijke, Kamerlid van de RPF, een voorloper van de ChristenUnie. In 1998 wordt hij veroordeeld tot een boete van driehonderd gulden. In een interview heeft hij homo’s vergeleken met dieven en fraudeurs. Allemaal zijn ze even crimineel, zegt Van Dijke, met een beroep op zijn gereformeerde geloof. "Waarom zou een praktiserend homoseksueel beter zijn dan een dief?"
Toenmalig D66-Kamerlid Boris Dittrich: "Mijn eerste reactie was: ik geef hem een flinke klap."
In hoger beroep wordt de boete teruggedraaid, en wordt Van Dijke vrijgesproken. Van Dijke baseert zich op zijn geloof en doet zijn uitspraken – net als Geert Wilders later – als deel van het maatschappelijk debat, in dit geval over het homohuwelijk. Dat pleit Van Dijke vrij, vindt het gerechtshof.
Komen politici in andere landen ook weleens voor de rechter?
De Franse politicus Jean-Marie Le Pen, oprichter van de extreemrechtse politieke partij Front National, staat tijdens zijn lange loopbaan in de politiek om de haverklap in de rechtszaal. In 2004 wordt hij veroordeeld voor het aanzetten tot haat tegen moslims. Tijdens de processen tegen Wilders hebben juristen veel verwezen naar deze rechtszaak tegen Le Pen.
Le Pen had in de krant Le Monde gezegd dat moslims ooit in de meerderheid zullen zijn in Frankrijk. "En de Fransen zullen dan langs de muren schuifelen, ze zullen van de stoep af gaan met hun ogen naar de grond. En als ze dat niet doen, zegt men tegen hen: 'Waarom kijk je me zo aan? Zoek je ruzie?' En dan kun je het maar beter op een lopen zetten, om niet in elkaar geslagen te worden."
Met deze uitspraak, vindt de Franse rechter, zet Le Pen bevolkingsgroepen tegen elkaar op. Hij krijgt een boete van tienduizend euro. Le Pen is het er niet mee eens en gaat in hoger beroep. Uiteindelijk vraagt hij de hoogste rechtbank van Europa om een oordeel. Ook die geeft hem geen gelijk. De vrijheid van meningsuiting is belangrijk en zeker politici mogen ver gaan in hun uitspraken, zegt het Europese hof. Maar die vrijheid mogen zij niet gebruiken om aan te zetten tot haat of discriminatie – en die grens is Le Pen wél over gegaan.
Een gesprek met Le Pen over de overeenkomsten en verschillen tussen hem en Wilders.
Le Pen is ook twee keer veroordeeld wegens het ontkennen van de Holocaust. Hij heeft gezegd dat de gaskamers een "detail van de geschiedenis" van de Tweede Wereldoorlog waren, en dat de nazibezetting van Frankrijk "niet bijzonder onmenselijk" was. Daarvoor kreeg hij in totaal veertigduizend euro boete. Frankrijk heeft een strenge wet tegen ontkenning van de Holocaust. In Nederland is ontkennen van de Holocaust niet rechtstreeks strafbaar. Rechters zien het als een vorm van discriminatie.
Ook Le Pens dochter Marine Le Pen, die het partijleiderschap van haar vader heeft overgenomen (en hem de partij uit heeft gezet), heeft voor de rechter gestaan vanwege uitspraken over moslims. Zij trekt in 2010 een vergelijking tussen moslims die op straat bidden (wat dan gebeurt vanwege plaatsgebrek in de moskee) en de bezetting tijdens de Tweede Wereldoorlog. "Er zijn geen tanks, geen soldaten, maar het is toch een bezetting, en mensen gaan er gebukt onder." Deze uitspraken vallen wel binnen de grenzen van de vrijheid van meningsuiting, oordeelt de rechter.
In het kort
In het voorjaar van 2014 doen 6400 mensen aangifte tegen PVV-leider Geert Wilders.
Zij voelen zich gediscrimineerd of gekwetst door zijn uitspraken over ‘minder Marokkanen’.
De vraag waar de rechtszaak tegen Wilders om draait, is: vallen zijn uitspraken onder de vrijheid van meningsuiting of onder het verbod op discriminatie?
In 2010 staat Wilders ook al voor de rechter: vanwege uitspraken over moslims en de koran en vanwege de film Fitna. Wilders wordt vrijgesproken.
Andere Nederlandse politici – Janmaat en Van Dijke – zijn in het verleden door de rechter veroordeeld om hun uitspraken. Ook in het buitenland - Le Pen - zijn politici veroordeeld.
De rechtbank oordeelt op 9 december 2016 dat Wilders schuldig is aan groepsbelediging en aanzetten tot discriminatie. Zowel Wilders als het OM gaat in hoger beroep. In 2021 oordeelt de Hoge Raad dat Wilders inderdaad schuldig is aan groepsbelediging. Er volgt geen straf.
