Wat hebben we aan peilingen?

EenVandaag opiniepanel
Wat hebben we aan peilingen?

Gepubliceerd: 15-2-2017

Laatste update: 16-02-2023

Trump is de nieuwe president! Er komt een Brexit! Wat hebben deze gebeurtenissen met elkaar gemeen? De peilingen zaten ernaast. Ook in Nederland gebeurt dat. Toch blijven opiniepeilingen een belangrijke rol spelen. Hoe werken peilingen en hoe betrouwbaar zijn ze?

Zitten de peilingen er vaak naast?

De verkiezing van Donald Trump tot president van de Verenigde Staten is een goed voorbeeld van een verkiezingsuitslag die door de meeste Amerikaanse peilingbureaus niet zo was voorspeld.

In Nederland is in het verleden de groei van zowel de LPF als de PVV onderschat in de peilingen. In 2010 bijvoorbeeld wordt de PVV een dag voor de verkiezingen nog op 17 zetels ingeschat, maar behaalt de partij van Wilders er uiteindelijk maar liefst 24.

Soms wordt een partij juist te sterk ingeschat. Zo maakt de SP drie maanden voor de Tweede Kamerverkiezingen van 2012 nog kans om de grootste partij te worden, voorspellen de peilingen. Na een reeks matige optredens van fractievoorzitter Emile Roemer keldert de partij in de peilingen, en gaat het verhaal in de media ineens over de neergang van de SP. Een dag voor de verkiezingen heeft de partij nog 21 virtuele zetels over.

peilingen_roemer

Roemer maakt tijdens de verkiezingscampagne van 2012 een slechte indruk in de tv-debatten. 

Maar het loopt nog desastreuzer af voor Roemer: als er op 12 september 2012 echt wordt gestemd, blijft de SP op 15 zetels steken. Alsnog zaten de peilers dus veel te hoog.

Toch zijn er ook veel peilingen waarbij de uiteindelijke uitslagen wel goed overeenkomen, of binnen de foutmarges blijven. Dat is in Nederland zeker zo tot 1986. Bij de verkiezingen van dat jaar gaat het voor het eerst duidelijk mis. In de peilingen wordt de PvdA de grootste partij, met volgens peilingbureau NIPO 56 zetels en volgens opiniepeiler Maurice de Hond tussen de 53 en 57 zetels.

In 1986 wisten alle opiniepeilers het zeker: de PvdA zou de grootste partij worden. De hele aflevering zien? Kijk op de site van Andere Tijden

Toch wordt bij deze verkiezingen het CDA de grootste partij (54 zetels) en krijgt de PvdA 52 zetels (nog altijd vijf zetels winst ten opzichte van de 47 die ze hadden). Een mogelijke verklaring voor de misser is dat er tussen de laatste peiling en de daadwerkelijke verkiezingsdag nog een belangrijk televisiedebat is, waarin premier Lubbers (CDA) het goed doet.

"Lubbers zat er een beetje presidentieel boven." De hele aflevering zien? Kijk op de site van Andere Tijden

De misser van 1986 zorgt ervoor dat bij de volgende verkiezingen de peilingen al voor de verkiezingsuitslag met wantrouwen worden bekeken.

In 1989 was er al voor de verkiezingen discussie over de betrouwbaarheid van peilingen.

Wat opvalt in dit fragment: de peilingbureaus wijten hun foute inschattingen aan de kiezers, die kort voor de verkiezingen ineens van gedachten zouden zijn veranderd. De bureaus vinden dat hun methode deugt, terwijl daar best vraagtekens bij zijn te zetten. Die methodes zijn in de loop van de geschiedenis ook steeds aangepast.

Hoe werken peilingbureaus?

Al in 1824 proberen een paar Amerikaanse kranten door middel van een steekproef onder hun lezers te bepalen wat de uitslag van de verkiezingen zal zijn. Ze doen dat zonder te kijken of de mensen die meedoen wel een afspiegeling zijn van de Amerikaanse bevolking. Pas ruim een eeuw later wordt het peilen in de Verenigde Staten professioneler. In 1936 is de belangrijkste politieke opiniepeiler het blad Literary Digest. Om te weten wat de uitslag wordt van de aanstaande presidentsverkiezingen, schrijft het blad 10 miljoen Amerikanen aan. De adressen komen uit telefoonboeken en uit de registratie van autobezitters.

De kersverse Amerikaanse opinieonderzoeker George Gallup doet het bij die verkiezingen anders. Hij probeert een miniatuurversie van de Amerikaanse bevolking samen te stellen van 50.000 mensen. Hij stelt quota vast binnen die groep: zoveel mensen hoogopgeleid, zoveel lager opgeleid, zoveel boeren, zoveel stedelijke inwoners enzovoorts. Die aantallen moeten in verhouding staan tot de gehele Amerikaanse bevolking.

George Gallup

George Gallup 

Als de uitslagen binnenkomen blijkt dat Literary Digest ernaast zit. Maar Gallup voorspelt correct dat de Democraat Franklin D. Roosevelt de presidentsverkiezingen wint van de Republikein Alf Landon. Op dat moment lijkt de oorzaak van het falen van Literary Digest duidelijk: de groep die deelneemt aan de peiling is niet representatief voor de hele bevolking. Wie een auto bezit is bijvoorbeeld meestal rijker dan iemand zonder auto. In de onderzoeksgroep van Literary Digest zitten daardoor naar verhouding teveel Republikeinen.

Toch blijkt in 1948 dat de methode van Gallup weliswaar een eind in de goede richting is, maar nog niet verfijnd genoeg. Gallup staat namelijk aan de basis van de meest beruchte voorspellingsmisser uit de Amerikaanse geschiedenis, bekend van de krantenkop: “Dewey defeats Truman”. Inderdaad, niet de Republikeinse presidentskandidaat Dewey wint, zoals Gallup voorspelt, maar in 1948 wordt de Democraat Harry Truman tot president verkozen.   

Dewey defeats Truman

Truman houdt triomfantelijk de Chicago Daily Tribune omhoog waarin foutief aangekondigd staat Dewey de verkiezingen heeft gewonnen.

Wat er misging met de peiling van Gallup is dat zijn onderzoeksgroep wel keurig een soort Madurodam van de Verenigde Staten voorstelde, maar bepaalde eigenschappen niet waren meegerekend in zijn quotasysteem. Het probleem: mensen maken op basis van zoveel verschillende criteria hun keuze, dat je als opiniepeiler altijd het risico loopt er een paar te missen. Bovendien mochten alle peilers van Gallup (zolang ze binnen de quota voor geslacht, ras, inkomen en andere variabelen bleven) zelf weten wie ze interviewden, wat ook tot scheve verhoudingen kon leiden. Het resultaat was in dit geval dat er naar verhouding te veel Republikeinen in de onderzoeksgroep zaten.

In Nederland richt Unilever in 1934 het eerste marktonderzoekbureau op, bedoeld om te kijken naar consumentengedrag, niet naar politieke voorkeur. Een van de eerste onderzoeken is naar het schoonmaakmiddel VIM. Politieke peilingen komen in ons land in de jaren veertig. Dan wordt ook het NIPO opgericht, het Nederlands Instituut voor de Publieke Opinie.

Opiniepeiler Maurice de Hond over de geschiedenis van het peilen:

NIPO - een onderafdeling van het Amerikaanse Gallup - begint in de jaren vijftig met peilen in Nederland. De hele aflevering zien? Kijk op de site van Andere Tijden

Inmiddels zijn er vijf grotere peilingbureaus in Nederland: I&O Research, Ipsos, Kantar Public, Peil.nl (van Maurice de Hond) en De stemming/EenVandaag. Niet alle bureaus zijn 100 procent transparant over wat hun methodes exact inhouden. Sinds het verdwijnen van steeds meer vaste telefoonverbindingen en het bel-mij-niet-register, vindt het meeste onderzoek plaats via internet.

In Zembla vertelt opiniepeiler Maurice de Hond over zijn manier van peilen, of het nu over het EU-referenda of een ruzie tussen Gerard Joling en Gordon gaat. Meer afleveringen van Zembla vind je op NPO Start.

Het basisidee van een peiling is dat je een representatieve steekproef doet onder een groep Nederlanders, die zo is samengesteld dat hun antwoorden staan voor wat alle Nederlanders zouden invullen. De miniatuurversie dus van de werkelijkheid. Sommige bureaus werken al vanaf 1000 à 1500 deelnemers, anderen met veel grotere groepen. Het EenVandaag-opiniepanel heeft zo’n 50.000 deelnemers, waarvan wekelijks zo’n 60 à 70 procent deelneemt aan een onderzoek. De grootte van de groep is belangrijk om kleinere foutmarges te krijgen, maar het belangrijkste bij peilen is dat je een representatieve groep hebt. En hier zit vaak het knelpunt.

EenVandaag opiniepanel 2

Gijs Rademaker presenteert De Stemming, de politieke peiling van EenVandaag.

Voor een betrouwbare uitkomst heb je een ‘aselecte’ steekproef nodig. Dat wil zeggen dat wie er meedoen volstrekt willekeurig is; alle personen uit de totale populatie zouden evenveel kans moeten maken om onderdeel te zijn van de steekproef. Een steekproef noem je ‘select’ als bepaalde groepen juist zijn onder- dan wel oververtegenwoordigd. Zo’n weeffout kun je met een rekenfactor corrigeren. Een voorbeeld: stel dat 65-plussers 18 procent van de Nederlandse bevolking uitmaken, maar dat maar 10 procent meedoet aan de peiling, dan telt elke oudere voor 18:10=1,8 keer mee in de peiling.

Maurice de Hond over het corrigeren van onder- of oververtegenwoordigde groepen in zijn onderzoeken. 

De meeste peilingbureaus maken geheel of gedeeltelijk gebruik van mensen die zichzelf aanmelden om mee te doen met een steekproef. Dat maakt de steekproef minder willekeurig. De mensen die zich aanmelden hebben een motivatie, een reden om mee te doen en alleen dat feit al kan de uitslag minder representatief maken dan wanneer ze geloot zouden zijn.

Je zou dat kunnen vergelijken met een schoolklas waarbij de docent alleen in gesprek gaat met kinderen die hun vinger opsteken bij een vraag:  

 Gerty Lensvelt-Mulders (hoogleraar wetenschapstheorie, methodologie en onderzoeksleer) vergelijkt peilingen met een schoolklas en legt uit waar het fout gaat.

Wie zitten in opiniepanels?

Onderzoekspanels komen vooral door zelfselectie tot stand. Het bureau Ipsos legt tegenover NPO Focus uit dat het belangrijk is dat mensen zich niet kunnen aanmelden voor alleen de politieke panels. Ze zitten in een groep mensen die benaderd kunnen worden voor diverse soorten onderzoek. Jeroen Kester van Ipsos:

“In de uitnodigingstekst voor politieke onderzoeken staat bewust niet specifiek dat het gaat om politiek onderzoek. De uitnodigingstekst vertelt respondenten waar het ongeveer over gaat (‘actuele zaken’) en bevat verder informatie over de vragenlijstlengte en hoeveel punten ze ermee kunnen scoren (‘bij zoveel punten kunnen ze wat uitzoeken in onze onlineshop’).”

Er zijn mensen die er een, deels betaalde, hobby van hebben gemaakt om aan diverse panels mee te doen, blijkt uit dit fragment van Zembla:

Uit onderzoek blijkt dat een kleine groep mensen veel enquêtes invult en in meerdere panels tegelijk zit. 

Bijzonder hoogleraar kiesgedrag Joop van Holsteijn van de Universiteit Leiden vindt de manier waarop de opiniepanels worden samengesteld verkeerd. Dat legt hij vlak voor de Tweede Kamerverkiezingen van 2012 uit, in het NCRV-programma Altijd Wat:

Onbetrouwbare peilingen worden door veel media kritiekloos overgenomen, waardoor de peilingen het kiesgedrag van strategische stemmers beïnvloeden.

Zijn peilingen wel zo belangrijk?

In het fragment hierboven van Altijd Wat spreken zowel de bijzonder hoogleraar kiesgedrag als communicatieadviseur (en ex-staatssecretaris van defensie) Jack de Vries over welke effecten peilingen hebben. Peilingen kunnen hun eigen leven gaan leiden. Partijen gaan zich anders opstellen om een neergang in de peilingen tegen te gaan. Sommige kiezers stemmen eerder op een partij die in de peilingen lijkt te gaan winnen, omdat zij graag bij de winnaar horen. Bij de verkiezingen van 2017 zijn de peilingen ook belangrijk voor de samenstelling van het lijsttrekkersdebat bij RTL 4. Dat debat heeft op zijn beurt traditioneel weer veel invloed op het verdere verloop van de campagnes. Alleen de lijsttrekkers van de vier partijen die het hoogst scoren in de peilingen mogen eraan meedoen.

Omdat de verschillen zo klein zijn, besluit RTL om vijf partijen uit te nodigen. Wilders (PVV) en Rutte (VVD) trekken zich daarop terug, omdat ze vinden dat RTL de afspraken heeft geschonden. Aanvankelijk besluit de zender het debat helemaal te schrappen, maar uiteindelijk gaat het debat toch door zonder Wilders en Rutte. Hun plek wordt ingenomen door Asscher (PvdA) en Roemer (SP), de nummers zes en zeven in de peilingen. 

peilingen_campagne

Partijposters worden gehangen op een verkiezingsbillboard. 

Overigens: de vraag of peilingen nuttig zijn, heeft onze nationale peiler Maurice de Hond jaren geleden al eens beantwoord. Hij heeft namelijk gepeild wat het Nederlandse publiek van peilingen vindt. 

Hoe nuttig zijn peilingen? Geen zorgen, ook dat is gepeild door Maurice de Hond. 

Maurice de Hond zegt dat 11 procent van de mensen peilingen ‘absoluut niet nuttig’ vindt, 36 procent vindt het ‘niet nuttig’ en 48 procent vindt het ‘wel nuttig’.

47 procent vindt het dus ‘niet, tot absoluut niet nuttig’ en 48 procent vindt het wel nuttig. Met de gebruikelijke foutmarges kan de uitslag dus net zo goed andersom zijn. Maar De Hond komt ermee weg. En bewijst daarmee de stelling dat media en opiniepeilers elkaar hard nodig hebben.

Zijn de peilingen verkeerd, of lezen de media de kleine lettertjes niet?

Ter verdediging van opiniepeilers: vrijwel altijd worden uitslagen van hun onderzoeken gepresenteerd met foutmarges. Alleen worden die marges niet altijd duidelijk vermeld, of niet begrepen. Of ze worden in de media bewust weggelaten, zodat je ‘nieuws’ hebt, of een spannender gesprek met een politicus die er op dat moment ‘slecht voorstaat’ in de peilingen.

Alle vingers wijzen naar de media. Waarom nemen zij peilingen zo gretig over? 

Aan het einde van bovenstaand fragment spreekt voormalig politiek journalist Ferry Mingelen zijn onvoorwaardelijke vertrouwen uit in de betrouwbaarheid van de peilingen. Toch denkt zijn werkgever van toen er inmiddels genuanceerder over. De NOS heeft besloten niet meer alle uitslagen van de verschillende bureaus als nieuws te brengen. De omroep volgt nu 'de Peilingwijzer'. Dat bureau combineert de peilingen die zijn gedaan door de bureaus I&O Research, Ipsos (Politieke Barometer), Kantar Public, Peil.nl (Maurice de Hond) en Eenvandaag (De Stemming) en sinds 1 februari 2017 het LISS panel van de Universiteit Tilburg.

Volgen NOS-hoofdredacteur Marcel Gelauff wordt aan losse peilingen teveel waarde gehecht. Hij noemt die een soort dagkoersen, die ook weer snel kunnen veranderen. De NOS wil vooral trends zichtbaar maken onder kiezers. Gelauff erkent dat zo’n gemiddelde van alle belangrijke peilingen nog steeds geen 100 procent zekerheid biedt. “Als de meeste individuele bureaus er in werkelijkheid naast zitten, dan zit de Peilingwijzer dat ook.”

Dat is ook wat er fout ging met de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2016. Ook metingen waarbij het gemiddelde van verschillende onderzoeksbureaus werd gemeld, zaten ernaast omdat elk individueel bureau ernaast zat.

KnopTrumpOpening

Tegen de verwachtingen in wint Donald Trump in 2016 de Amerikaanse verkiezingen.

Gelauff noemt ook het risico dat bepaalde kiezersgroepen ondervertegenwoordigd zijn in de groepen die worden ondervraagd, zoals bijvoorbeeld allochtonen. Zij zijn gemiddeld minder bereid mee te doen aan dergelijk onderzoek. Bureaus voegen wel correcties toe om dit soort vertekeningen in de panels tegen te gaan, maar dat doen ze alleen bij situaties waarvan ze zich bewust zijn. Maar het doorvoeren van die correcties, blijft een schimmig terrein, waarbij het deels koffiedik kijken is.

In een van de peilingen van Maurice de Hond staat een aantal maanden geleden de partij DENK op drie zetels, terwijl die partij bij andere peilers dan op nul zetels staat. De Hond heeft correcties doorgevoerd, onder meer door te kijken naar het Eurovisie Songfestival: "In de eerste plaats weet ik dat er 350.000 kiezers van Turkse herkomst zijn, in de tweede plaats dat er bij de vorige verkiezingen 80.000 voorkeursstemmen op kandidaten met een Turkse herkomst werden gegeven, en ten derde dat bij het Eurovisiesongfestival, toen er geen vakjury was maar via televoting werd gestemd Nederland vijf jaar 12 punten aan Turkije gaf. Dat is toch een aanwijzing."

peilingen_maurice

Zijn er peilmethodes die 100 procent zekerheid bieden?

Het kortste antwoord is: nee. Maar er zijn wel manieren om peilingen betrouwbaarder te maken. Daarvoor kijken we naar een Amerikaans bureau dat de winst voor Donald Trump wél had voorspeld. Het is gedaan door onderzoekers van de Universiteit van Zuid-Californië, onder wie de Nederlander Arie Kapteyn. Volgens Kapteyn zijn er een paar dingen die hij anders doet. Hij werkt met een internetpanel van ongeveer 6000 huishoudens die zijn geworven uit het adressenbestand van de nationale posterijen. Ook betaalt hij de deelnemers om mensen die anders niet gemotiveerd zouden zijn om mee te doen, toch actief te krijgen. Bovendien krijgen mensen die zelf geen internet hebben dat van het peilingbureau, inclusief een iPad. Dat betekent dat groepen die anders ondervertegenwoordigd zijn (mensen zonder internet, onder wie vaak ouderen en minder welgestelden) er gewoon bij zijn.

De Nederlandse econoom Arie Kapteyn was betrokken bij de enige peiling in de VS die de winst van Trump goed voorspelde. In Nieuwsuur legt hij zijn methode uit. 

Het voordeel van internetpeilingen is dat de deelnemers dit in hun eentje en thuis kunnen doen, zodat ze wellicht eerder zeggen wat ze werkelijk gaan doen bij de verkiezingen. Terwijl als je wordt gebeld, wat de meest gangbare manier van peilen is in de Verenigde Staten, het de vraag is of je altijd eerlijk antwoordt. Sommige mensen houden rekening met wat de enquêteur vindt van de antwoorden en dus ligt een sociaal wenselijk antwoord op de loer. Verder denkt Kapteyn dat de meeste peilingbureaus te weinig rekening houden met de groep mensen die al heel lang niet stemmen, maar nu wel gemotiveerd zijn dat te doen. “Peilers proberen meestal te voorspellen wie er daadwerkelijk naar de stembus gaan. Daarin wegen ze mee of die kiezers de vorige keer hebben gestemd. Zo niet, dan tellen ze hen niet mee.” Kapteyn vraagt mensen wat de kans is dat ze nu wél gaan stemmen, en telt hen ook mee als ze die kans klein achten.

Kapteyn heeft met deze methode de verkiezingsuitslag goed. Je zou zeggen dat zijn methode dus meteen door andere bureaus wordt overgenomen. Maar dat is niet zo. Zijn methode is duur, maar de universiteit kan het onderzoek betalen dankzij subsidies.

In Nederland zijn er ook nog steeds groepen die slecht vertegenwoordigd zijn in de peilingen: vooral de boze, ontevreden burgers en minderheidsgroepen, zegt Tom van der Meer van de Universiteit van Amsterdam:

"De groep van etnische minderheden is nu het moeilijkst bereikbaar."

En bureaus kunnen dus ook besluiten mensen te betalen voor hun deelname aan een peiling, om zo groepen die het anders niet de moeite waard vinden om mee te doen, toch over de streep te trekken.

Mensen betalen om mee te doen aan peilingen werkt om lageropgeleiden aan te trekken die anders ondervertegenwoordigd zouden zijn. 

Maar ook dan blijft het lastig dat er een grote groep kiezers is die echt pas op het allerlaatste moment besluit óf ze überhaupt gaan stemmen, en zo ja, op wie.

Waarom stoppen we niet gewoon met peilingen?

Af en toe speelt die discussie op: publicatie van peilingen zou verboden moeten worden in de laatste weken voor de verkiezingen. In Frankrijk is dit geprobeerd, maar omdat het niet ging om een verbod op peilingen - alleen het bekendmaken ervan - verschenen de resultaten gewoon op Zwitserse sites.

Op dit moment lijkt een verbod een gepasseerd station. Peilingbureaus en media lijken niet meer zonder elkaar te kunnen. Peilingen zijn daarmee als het weerbericht: wij weten dat het niet altijd exact klopt, maar we willen het toch horen.

Arie Kapteyn legt uit waarom we niet gewoon ophouden met peilingen.

In de eerste plaats vinden we het leuk, in de tweede plaats denk ik dat het belangrijk is.

Arie Kapteyn over waarom we niet stoppen met peilen

Om het geklaag over foute peilingen te ondervangen benadrukken de opiniepeilers tegenwoordig dat ze geen voorspellers zijn. Ze meten het moment: “Als er op dit moment verkiezingen worden gehouden, wat stemt u dan?” Dat is een veilige manier van presenteren, want als de verkiezingsuitslag toch anders uitpakt, kun je de kiezer de schuld geven. Die is dan wispelturig, want verandert kort na de peiling alsnog van mening.

Deels is dat ook zo. De tijden van een stabiel electoraat zijn voorbij. Dat schrijft ook Maurice de Hondt, op zijn eigen website Peil.nl. Hij constateert dat het oude onderscheid in kiesgedrag tussen verschillende groepen (links-rechts, arbeiders-middenstanders, jongeren-ouderen) zich niet meer op dezelfde manier voordoet.

De peilers hebben niet alleen last van de zwevende kiezer, maar ook van de kiezers die nog nooit aan zweven zijn toegekomen. Bijvoorbeeld degenen die uit boosheid op de elite (vrijwel) nooit gingen stemmen en dat nu ineens wel doen.

“In mijn analyses maak ik al lange tijd gewag van twee parallelle werelden en hoe die elkaar steeds minder begrijpen (…) peilers en peilingen maken deel uit van die ene wereld…” schrijft De Hond. Hij bedoelt dat peilers beïnvloed worden door het milieu waarin zij zelf leven en daarmee een blinde vlek hebben voor een wereld die verder van hen af staat.

peilingen_stemhokje

Een stembureau op Schiermonnikoog.

We moeten een week voor de verkiezingen stoppen met peilen

Maar niet alleen wijken opiniepeilingen soms erg af van de daadwerkelijke verkiezingsuitslag, je ziet ook dat de peilingen van verschillende bureaus soms ver uit elkaar liggen. Bij Maurice de Hond stond bijvoorbeeld de PVV in januari 2016 op 42 zetels en bij de Politieke Barometer op 32. De Hond schrijft: “Het kan natuurlijk niet zo zijn dat de PVV zowel op 42 als op 32 staat…” Een van de peilingen heeft het mis, alleen weet je niet welke. Ze zouden er zelfs allebei naast kunnen zitten.

Peilingen zijn dus geen exacte wetenschap en zullen vooral een manier blijven om trends aan te geven. Ze laten globaal zien wat er leeft onder de bevolking en hoe zich dat politiek vertaalt. Toch zullen de peilers na welke verkiezingen dan ook worden afgerekend op de exacte getallen die zij hebben genoemd. En omdat de peilers onderling vaak verschillen, is er de dag na de verkiezingen altijd een verhaal te maken over peilers die ernaast zaten.

In het kort:

  • Peilingen zijn een momentopname. In een grillig electoraal landschap is het erg lastig peilingen te zien als voorspellingen van de werkelijke verkiezingsuitslag.

  • Peilingen hebben invloed op zowel het gedrag van politieke partijen als de kiezers. Ook zijn peilingen soms bepalend voor welke partijen mogen meedoen aan een belangrijk televisiedebat.

  • Onderzoeksbureaus werken vrijwel altijd met groepen mensen die zichzelf hebben aangemeld. Dat feit alleen al geeft een vertekening van de werkelijkheid.

  • Peilers zijn redelijk goed in staat om te meten wat de stabiele groep kiezers doet. Het is lastig om een goed beeld te krijgen van zowel de groep zwevende kiezers als kiezers die voor het eerst gaan stemmen.

En je weet het!

Anderen het laten weten?

auteur

Door Hans Jaap Melissen