Wat is de SP?
Gepubliceerd: 20-2-2017
Laatste update: 13-12-2023
De Socialistische Partij heeft al jarenlang de tomaat als symbool. Gelijkwaardigheid en solidariteit is belangrijk voor de leden. Na vader Jan die tussen 1994 tot 2008 de partij lokaal en nationaal tot een goed geoliede partij maakt, wordt vanaf 2017 dochter Lilian Marijnissen de nieuwe partijleider. In 2023 stapt zij op na zeven verloren verkiezingen op een rij.
Redacteur: Leonard Ornstein
In deze video legt NOS op 3 kort uit wat de belangrijkste standpunten zijn van de SP en waar de partij bij de Tweede Kamerverkiezingen (2023) voor staat:
Wil je ook weten waar de andere politieke partijen voor staan? Bekijk dan hier de hele video.
Wat vindt de SP?
Belangrijke SP-thema’s zijn: het recht op werk, recht op een fatsoenlijk inkomen of een goede sociale uitkering, recht op goed en gratis onderwijs en recht op goede gezondheidszorg. De SP-standpunten hebben hun oorsprong in het socialisme.
Als we naar de SP-principes kijken, staat in de kernvisie van de partij dat drie begrippen leidend zijn: menselijke waardigheid, de gelijkwaardigheid van mensen en de solidariteit tussen mensen. Drie waarden die volgens de SP wezenlijk en onmisbaar zijn voor menselijke beschaving en vooruitgang. Onder menselijke waardigheid wordt in de uitleg van de SP verstaan: het respect van de ene mens voor de andere, het recht om in vrijheid mee te beslissen over de inrichting van de samenleving, bestaanszekerheid voor iedereen, en een eerlijke kans voor ieder mens om persoonlijk geluk na te streven. Iedereen is gelijkwaardig. Dat vereist wel brede tolerantie in de hele samenleving en de afwezigheid van elke vorm van discriminatie en achterstelling. Solidariteit tussen mensen moet georganiseerd worden, zodat ieder mens daadwerkelijk een eerlijke kans gegeven wordt bij het streven naar een gelukkig leven.
De Hokjesman gaat op onderzoek in de volkse beweging die van onderaan is opgebouwd en langzaam opstuwt naar de hoogste regionen van de parlementaire macht: de SP. De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start.
Voormalig partijleider Emile Roemer verwoordt het zo bij het SP-congres waar de SP-Kandidatenlijst 2017 voor de Tweede Kamer wordt gepresenteerd: "De meeste mensen willen hetzelfde. Jong of oud. Man of vrouw. Wit of zwart. Een vaste baan met een fatsoenlijk inkomen. Betaalbare zorg zonder eigen risico. Goed onderwijs waar je een vak leert en aandacht en gelijke kansen krijgt. Een huis dat betaalbaar is en in een veilige wijk staat. De meeste mensen willen leven in een land waar we niet wegkijken maar omkijken naar elkaar. Ik ben er trots op om bij een partij te horen die nooit wegkijkt van problemen."
De SP kijkt allereerst vanuit het Nederlandse perspectief naar het buitenland en is minder georiënteerd op internationale betrekkingen dan andere linkse partijen. Zo is de partij zeer kritisch over Europa, de NAVO en op militair ingrijpen in andere landen.
De SP heeft een uniek systeem: de verplichte afdracht aan de partij. Dit houdt in dat het salaris dat SP’ers in de Tweede Kamer, maar ook in de gemeenteraden en andere bestuursorganen verdienen, door de partij wordt ‘afgeroomd’ naar een modaal niveau. Het verschil gaat naar de partijkas. Het principe hierachter is dat de SP vindt dat een volksvertegenwoordiger een baan als alle andere is en je er niet rijk van moet worden. Hierdoor is de partijkas goed gevuld.
Hoe werd de SP opgericht?
Een man die een belangrijke rol heeft gespeeld in de totstandkoming van de SP is de havenmedewerker Daan Monjé. Hij was actief binnen verschillende politieke clubs die zich richtten op communistische politiek. Hij valt op als hij uit de Communistische Partij Nederland vertrekt en het Marxistisch-Leninistisch Centrum opricht, dat het gedachtegoed van de Chinese communistenleider Mao Zedong aanhangt.
Daan Monjé is goed in organiseren en heeft een zakelijk talent. Hij richt later de Kommunistiese Partij Nederland op. In 1972 wordt de naam van de partij veranderd in de Socialistiese Partij (SP). SP’er van het eerste uur Daan Monjé zorgt ervoor dat de SP professioneel wordt opgezet, en er de nodige financiën binnengehaald worden. Zo laat hij de partijkranten verkopen in plaats van ze gratis uit te delen. Zijn officiële functie binnen de SP is organisatie-secretaris, maar door velen wordt hij als de ‘ongekroonde koning’ gezien vanwege zijn grote informele macht en zijn invloedrijke werk achter de schermen.
De drie grote mannen achter de SP zijn naast Daan Monjé ook Hans van Hooft (eerste voorzitter SP) en schrijver Koos van Zomeren. Uit een portret van het televisieprogramma Andere Tijden rijst het beeld op van een omstreden man, eentje die door de huidige SP’ers wordt doodgezwegen. Oud-verzetsman Monjé is namelijk naast inspirerend en charmant, ook polariserend en een echte ‘machtsdenker’. Een gevleugelde uitspraak van hem is volgens een oude strijdmakker: "Vertrouwen is goed, controle is beter." Hij sterft in 1986, het is dan niet meer goed gekomen tussen de SP-oprichter en het partijbestuur.
Andere Tijden gaat op zoek naar de man die in de jaren zeventig de grondlegger werd van de Socialistische Partij: Daan Monjé. De hele aflevering zien? Kijk op de site van Andere Tijden.
De SP boekt zijn eerste successen op lokaal niveau: de partij wint in 1974 drie zetels in Oss en twee in Nijmegen in de gemeenteraad, en bouwt in de jaren erna een sterke lokale infrastructuur op. Lang is de partij een lokale partij en een echte actiepartij. Pas in 1994 wordt de SP met de leus ‘Stem tegen, stem SP’ gekozen in de Tweede Kamer met twee zetels en starten Jan Marijnissen (fractievoorzitter) en Remi Poppe hun carrière in de landelijke politiek.
SP-lijsttrekker Jan Marijnissen in 1998.
Marijnissen (1952) volgt de klassieke, socialistische levensloop: vlak voor zijn HBS-examen haakt hij af en wordt arbeider. Een socialist ziet het als een lovenswaardig doel om een écht vak te leren, één waarbij je leert om met je handen te werken in plaats van in de boeken te zitten. De jonge Jan Marijnissen wordt bank-constructiewerker en lasser in verschillende fabrieken.
Jan Marijnissen aan de slag als arbeider
Marijnissen is jarenlang het gezicht van de SP. Kalm, welbespraakt en met overwicht is hij van 1994 tot 2008 SP-fractievoorzitter. Hij leidt met strakke hand de fractie en bouwt een goed geoliede partij op met een groot ‘actiekader’: een potentieel aan leden die tijd en energie steken in hun partij en straat, marktplein en havenkade opgaan om actie te voeren voor hun SP.
Waarom is de tomaat het symbool van de SP?
Tegen de marktwerking in de zorg. Tegen de privatisering van publieke diensten. Tegen het paarse kabinet. Tegen de topsalarissen. Tegen de commercialisering. Tegen de flexcontracten. Tegen de publieke hufterigheid en de ‘ieder voor zich’-mentaliteit. Lang is de SP een ‘tegenpartij’, een protestpartij. De tomaat is het symbool van protest: wie het totaal niet eens is met de spreker, kan een rotte tomaat gooien: TEGEN! De tomaat staat op posters, wanten, truien en bierviltjes van de SP. De partij verwoordt het zo op hun eigen website: "De tomaat zit boordevol gezonde vitaminen maar is ook een geducht protestwapen tegen slecht politiek toneel." En in economische barre tijden brouwen actievoerende SP’ers tomatensoep om uit te delen aan sympathisanten. De SP roept zichzelf in 1993 uit tot ‘tegenpartij’ en de tomaat past daar perfect bij. In aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen van 1994 kiest de partijleiding officieel voor dit symbool en de bijbehorende leus is dan ook: ‘Stem tegen, stem SP’.
De tomaat zit boordevol gezonde vitaminen maar is ook een geducht protestwapen tegen slecht politiek toneel.
De SP is van het volk, vinden ze. Dus niet alleen voor de Randstad of de grachtengordel. Het hoofdkantoor van de SP zit in Amersfoort.. Al vanaf 1974 bestuurt de SP mee in de lokale politiek, inmiddels zijn er overal in het land in de gemeentebesturen SP-wethouders die beleid uitvoeren, voorstellen bedenken, compromissen sluiten. Alleen op landelijk niveau heeft de SP nog nooit in een kabinet gezeten. SP-ministers zijn er dus nooit geweest; de SP was en is landelijk een oppositiepartij.
De SP heeft al vanaf het begin een actieve harde kern en trouwe leden. Maar net als andere partijen heeft ook de SP te maken met zwevende kiezers, en met SP-kiezers die zich hebben afgewend van de partij en die zich hebben aangesloten bij die andere protestpartij met glasheldere boodschap: de PVV. De SP kan getypeerd worden als een links-populistische partij, Geert Wilders’ PVV als een rechts-populistische partij.
De SP verandert langzaam maar zeker. Ze zijn niet meer alleen maar ‘tegen’, maar komen ook met eigen voorstellen. Bij de presentatie van de kandidatenlijst voor de Tweede Kamer in augustus 2016 staat een opvallende nieuwkomer op nummer drie: Lilian Marijnissen, inderdaad, dochter van. Ze is politicologe, al vanaf 2003 raadslid voor de SP in de gemeenteraad van Oss en voorheen werkzaam bij de FNV waar ze grote acties tegen de marktwerking en bezuinigingen in de zorg organiseert. In 2017 kiest de fractie haar als nieuwe fractievoorzitter. Ze treedt in de voetsporen van haar vader als SP-leider en heeft hoge verwachtingen waar te maken. Maar na zeven verloren verkiezingen op rij, zowel nationaal als Europees, stapt zij op als de SP bij de Tweede Kamerverkiezingen in 2023 vier zetels verliest en er nog vijf overhoudt. Marijnissen wordt opgevolgd door Jimmy Dijk als nieuwe fractievoorzitter.
In het kort:
Daan Monjé – van oorsprong arbeider in de Rotterdamse haven – richt de Kommunistiese Partij Nederland (KPN) op. Op 22 oktober 1972 wordt de naam van de partij veranderd in de Socialistiese Partij (SP).
De SP boekt zijn eerste successen op lokaal niveau: de partij wint in 1974 drie zetels in Oss en twee in Nijmegen in de gemeenteraad en bouwt in de jaren erna een sterke lokale infrastructuur op.
Jan Marijnissen is jarenlang het gezicht van de SP. Kalm, welbespraakt en met overwicht is hij van 1994 tot 2008 SP-fractievoorzitter.
Belangrijke SP-thema’s zijn: het recht op werk, recht op een fatsoenlijk inkomen of een goede sociale uitkering, recht op goed en gratis onderwijs en recht op goede gezondheidszorg.
Lange tijd staat de SP bekend als tegenpartij, maar tegenwoordig is dat beeld niet meer terecht. Lokaal bestuurt de partij al vanaf 1974 mee, inmiddels zijn er overal in het land in de gemeentebesturen volop SP-wethouders.
De SP is een rijke partij dankzij het zogenoemde verplichte afdrachtssysteem: het salaris van SP-politici wordt door de partij ‘afgeroomd’ naar een modaal niveau.
Na vader Jan die tussen 1994 en 2008 de SP leidt, wordt dochter Lilian Marijnissen vanaf 2017 partijleider. Zij stapt na zeven verloren verkiezingen in 2023 op.
