Is er meer terrorisme?
Gepubliceerd: 4-5-2017
Laatste update: 05-04-2022
De afgelopen jaren is Europa geschrokken van aanslagen met een groot aantal doden in Parijs, Brussel, Londen en Madrid. Volgens de Nationale Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid is “de kans op een aanslag in Nederland reëel.” Het gevoel leeft dat er steeds meer terrorisme is in West-Europa, maar klopt dat met de cijfers: is het aantal sterfgevallen door terroristische aanslagen de afgelopen jaren toegenomen?
Redacteur: Niek van Lent
Waarom is er een substantieel dreigingsniveau?
Waarom is het dreigingsniveau substantieel?
De vijf dreigingsniveaus die we in Nederland kennen sinds 2005 – minimaal, beperkt, aanzienlijk, substantieel en kritiek – geven een indicatie van de terreurdreiging die speelt.
De terroristische dreiging is minimaal:
Een terroristische aanslag in Nederland is niet waarschijnlijk.
- We hebben geen aanwijzingen dat zich in Nederland personen bevinden die een terroristische dreiging vormen.
- We hebben geen aanwijzingen dat Nederland in beeld is bij terroristen in het buitenland.
De terroristische dreiging is beperkt:
Er bestaat een kleine kans op een terroristische aanslag in Nederland.
- Er is sprake van radicalisering waarvan op termijn een dreiging kan uitgaan.
- Terroristen hebben de intentie aanslagen te plegen in Europa, maar treffen daartoe geen concrete voorbereidingen.
De terroristische dreiging is aanzienlijk:
Een terroristische aanslag in Nederland is voorstelbaar.
- Er zijn in Nederland personen en groepen die sterk radicaliseren en een dreiging vormen.
- We hebben geen aanwijzingen dat terroristen een aanslag in Nederland voorbereiden, maar het is wel voorstelbaar.
- Terroristen plegen of plannen aanslagen in Europa.
De terroristische dreiging is substantieel:
De kans op een terroristische aanslag in Nederland is reëel.
- Terroristen zien Nederland als een doelwit.
- Terroristen plegen aanslagen in omringende landen.
- Mogelijk zijn er aanwijzingen dat terroristen een aanslag op Nederland voorbereiden.
De terroristische dreiging is kritiek:
Een terroristische aanslag in Nederland is op handen.
- We hebben concrete aanwijzingen dat terroristen op het punt staan een aanslag in Nederland te plegen.
- Er heeft een aanslag in Nederland plaatsgevonden.
- Er is kans op een vervolgaanslag in Nederland.
Toch zijn sinds het bestaan van deze categorieën slechts twee trappen daadwerkelijk van kracht geweest: beperkt en substantieel. Waar het minimale dreigingsniveau hoogstwaarschijnlijk niet vaak zal gelden, zou je na de terroristische aanslagen in Europa verwachten dat we nu neigen naar een ‘kritieke situatie’. Het dreigingsniveau voldoet echter nog steeds aan de criteria van substantieel, omdat er geen sterke aanwijzingen zijn dat er in Nederland een aanslag plaats zal vinden en omdat Nederland weinig wordt genoemd in dreigementen van terroristische organisaties. Hoewel het dreigingsbeeld 'onrustig' was, zoals het 49ste dreigingsbeeld Terrorisme Nederland in 2019 meldt, is het dreigingsniveau door het NCTV niet verhoogd. Ook niet na terreurdaden door eenlingen zoals die op het CS in Amsterdam in 2018. Of na de arrestatie van zeven personen in 2018 die deel uitmaken van de kern van een Nederlandse jihadistische beweging en plannen voor een aanslag zouden hebben. In het voorjaar van 2019 waarbij in een tram in Utrecht vier dodelijke slachtoffers vallen, verhoogd het NCTV voor de provincie Utrecht het niveau tijdelijk naar 5. Onduidelijk is nog of hierbij een terroristisch motief speelt.
Extra patrouilles door De Koninklijke Marechaussee op het Binnenhof in Den Haag vanwege de dreiging van terrorisme.
Sinds maart 2013 geldt in Nederland de vierde trap van het dreigingsniveau. De dreiging is substantieel, maar er zijn nog geen aanwijzingen gevonden dat er daadwerkelijk een terroristische aanslag wordt gepland. De directe oorzaak om het dreigingsniveau te verhogen was de toenemende uitstroom van jihadstrijders naar Syrië.
"Die terreurcodes, dat is een soort schijnnauwkeurigheid."
Is terrorisme toegenomen sinds de eeuwwisseling?
Ja. Als we de statistieken in West-Europa bekijken sinds de eeuwwisseling zijn er een aantal uitschieters te zien. Waar er vanaf 1995 tot en met 2003 een duidelijke afname zichtbaar is in het dodental stijgt deze een jaar later plots, na de bomaanslagen in Madrid. Opvallend is met name het aantal doden door toedoen van jihadistisch-gerelateerde aanslagen. De dodelijkste terroristische aanslagen op een rij:
Terroristische aanslagen in West-Europa
Alle onderstaande en bovengenoemde aanslagen – Anders Behring Breivik niet meegerekend – zijn gerelateerd aan, of opgeëist door Al-Qaida en IS. De afgelopen tien jaar heeft het jihadisme in Europa veruit de meeste slachtoffers veroorzaakt. Minister-president Rutte benoemt het ook na de aanslag in Parijs in 2015: “ISIS is onze vijand, daarmee zijn we in oorlog. We zijn niet in oorlog met een geloof of de islam.”
Aanslagen in West-Europa
Veel verdriet na een aanslag met een geweer op een Joodse school in Toulouse. Een rabbijn en drie kinderen komen om het leven, twee mensen raken zwaargewond (19 maart 2012).
Kogelgaten in de ruiten van een café, waar een terrorist een aanslag pleegt gedurende een bijeenkomst met cartoonist Lars Vilks. Vilks overleeft de aanslag maar een omstander overlijdt. Kort na middernacht schiet diezelfde man drie mensen neer bij een synagoge. Ook bij deze aanslag valt een dode (14 februari 2015).
Zwaar gewapende mannen stormen tijdens een redactievergadering het kantoor binnen van satirisch dagblad Charlie Hebdo. Er vallen twaalf doden en elf gewonden (7 januari 2015).
Een winkelcentrum in München wordt ontruimd nadat een terrorist wild om zich heen schiet. Bij de aanslag vallen negen doden en 21 gewonden (22 juli 2016).
Een ravage nadat een man met een truck op een kerstmarkt in Berlijn zigzaggend door de menigte rijdt. Er vallen twaalf doden en 48 mensen raken gewond (19 december 2016).
Een afgewezen asielzoeker rijdt met een vrachtwagen in op winkelend publiek in het centrum van Stockholm. Er vallen vijf doden en veertien mensen raken gewond (7 april 2017).
Een zelfmoordterrorist pleegt een aanslag tijdens een popconcert van Ariana Grande in Manchester. Er vallen 22 doden en 59 mensen raken gewond (22 mei 2017).
Drie mannen in een wit bestelbusje rijden op de London Bridge in op voetgangers, waarna zij op de uitgaansstraat Borough Market met messen mensen neersteken. Er vallen acht doden en 48 gewonden (3 juni 2017).
Een busje rijdt in op de menigte op de straat 'La Rambla' in Barcelona. Ook in Cambrils wilden terroristen met een auto en steekwapens veel slachtoffers maken. De politie schoot de aanslagplegers dood. Beide aanslagen bijeen vallen er zestien doden en ruim 130 gewonden (17 augustus 2017).
Is terrorisme dan toegenomen?
Nee. Vergeleken met de jaren zeventig en tachtig is het rustiger in Europa. Er zijn in die tijd verschillende terreurorganisaties actief. Deze organisaties vechten voor verschillende doeleinden. Zo strijden de IRA in Ierland en de ETA in Baskenland beiden voor onafhankelijkheid van respectievelijk Baskenland en Noord-Ierland, en delen de RAF, Rode Brigade en Action Directe hun marxistische en antikapitalistische ideologieën. Lees meer over deze terreurgroepen in het venster: hoe zag terreur er vroeger uit?
Terrorisme van vroeger in beeld gebracht: een foto van gemaskerde leden van de ETA uit 1973.
In onderstaande grafiek is te zien in welke mate West-Europa wordt getroffen door terrorisme sinds de jaren zeventig. Opvallend aan deze statistieken is dat aanslagen uit de recente geschiedenis dodelijker zijn. Alhoewel de cijfers voor een heel jaar spreken zijn de uitschieters in 2004 (Madrid), 2005 (Londen), 2011 (Utøya /Oslo), 2015 (Parijs), 2016 (Brussel, Nice) aan enkele aanslagen toe te schrijven. In de jaren zeventig en tachtig is het aantal aanslagen stukken hoger, maar vallen er gemiddeld minder doden per aanslag.
Vergeleken met de jaren zeventig en tachtig is het rustiger in Europa.
Hoe zit het met terrorisme in Nederland?
De kans op een aanslag in Nederland is reëel. De afgelopen jaren hebben er geen grootschalige aanslagen plaatsgevonden gerelateerd aan jihadisme, maar wel worden een aantal daden doorgaans bestempeld als terroristische aanslagen.
De politieke moord op Pim Fortuyn is een van die gebeurtenissen uit de moderne Nederlandse geschiedenis die nog bij veel Nederlanders in het geheugen gegrift staat. Op 6 mei 2002 vermoordt Volkert van der Graaf de politicus Fortuyn, vlak nadat hij een interview geeft bij 3FM op het Mediapark in Hilversum. De politicus zou volgens de dader een bedreiging zijn voor zwakkere bevolkingsgroepen zoals moslims en asielzoekers.
"Van dichtbij schiet hij Fortuyn neer."
Een andere gerichte daad die als een terroristische daad wordt gezien, is de moord op cineast, columnist en programmamaker Theo van Gogh. De filmmaker – die niet op zijn mondje is gevallen – shockeert regelmatig met anti-islamitische en racistische uitspraken: hij verwijst meerdere malen naar moslims en de profeet Mohammed als “geitenneukers.” Hierdoor wordt hij een doelwit van de eerste Nederlandse jihadistische beweging: de Hofstadgroep. Op 2 november 2004 schiet en steekt Mohammed B. – lid van de Hofstadgroep – de filmmaker neer aan de Linnaeusstraat te Amsterdam.
"Er wordt verschrikkelijk geschoten op de Mauritskade, met spoed zo veel mogelijk assistentie!" De hele aflevering zien? Kijk op NPO.nl.
De aanslag met de meeste doden vindt in 2009 plaats tijdens Koninginnedag in Apeldoorn. Karst Tates rijdt gedurende de festiviteiten met een auto in op het publiek, met als doel om de koninklijke familie te raken. De auto komt tot stilstand tegen monument de Naald. Zeven mensen komen om het leven. De motieven van Tates zijn nog altijd onbekend. Vlak na de aanslag zou hij tegen een agent hebben gezegd dat Willem-Alexander een fascist en racist is. Hij overlijdt diezelfde nacht nog aan zijn verwondingen.
"Er reed een auto dwars door de mensenmassa."
Vooralsnog is de kans dat in Nederland iemand overlijdt aan een terroristische aanslag zeer klein gebleken. In de afgelopen vijftien jaar zijn er negen mensen overleden aan de hierboven besproken aanslagen. Alleen Theo van Gogh is overleden door een jihadistisch-gerelateerde aanslag. Een substantiële dreiging is er echter nog altijd.
Meer weten? Bekijk ook:
Kwam IS uit het niets?
Kan IS voortbestaan zonder eigen grondgebied?
Nederland kent 5 oplopende dreigingsniveaus: minimaal, beperkt, aanzienlijk, substantieel en kritiek. Volgens de Nationale Coördinator Terrorisme en Veiligheid geldt momenteel niveau 4 en 'is de kans op een aanslag reëel'.
Uit statistieken blijkt dat sinds de eeuwwisseling het dodental ten gevolge van terreur is toegenomen. Met name het aantal doden per aanslag is hoger dan de periode voor 2003.
Vergeleken met de jaren '70 en '80 is het rustiger in Europa. Het aantal aanslagen door de IRA in Ierland, de ETA in Baskenland en RAF, Rode Brigade en Action Directe is dan hoger, maar per aanslag vallen gemiddeld minder doden.
Er zijn geen grootschalige aanslagen gerelateerd aan jihadisten in Nederland. Wel is een aantal daden bestempeld als terroristisch: zoals de moord op Fortuyn en op Theo van Gogh. Maar een substantiële dreiging is er volgens NCTV nog steeds.
