Airbnb en Uber: is de deeleconomie goed voor iedereen?
Gepubliceerd: 7-9-2016
Laatste update: 18-06-2021
Van authentieke logeeradresjes via Airbnb tot goedkope taxiritjes met Uber: iedereen doet tegenwoordig wel iets met de deeleconomie. Delen is sociaal, en goed voor het milieu en ieders portemonnee, zo is de gedachte. Maar is dat wel zo?
Redacteur: Laurens Bluekens
Zondag met Lubach over Airbnb.
Airbnb lijkt een leuk bedrijf dat de deeleconomie stimuleert: je kan je eigen kamer of woning verhuren aan toeristen, waardoor je nieuwe mensen ontmoet én er een leuk zakcentje aan verdient. In de grote steden levert het echter allerlei problemen op, zoals dronken toeristen en een stijging van huisprijzen.
Wat is de deeleconomie?
De deeleconomie draait om het delen van je bezittingen met onbekenden en het gezamenlijk gebruiken van goederen of diensten. Daardoor verschuift de nadruk van het bezit naar het gezamenlijke gebruik van spullen. Een voorbeeld: iemand koopt een partytent en gebruikt hem alleen tijdens feestjes. De rest van het jaar ligt de partytent ongebruikt in de garage. Volgens de principes van de deeleconomie kan de eigenaar zijn partytent op die momenten aanbieden aan anderen – voor niets of voor een klein bedrag. Daardoor hoeft dus maar één iemand een partytent te bezitten en kunnen meerdere mensen daarvan gebruik maken. Delen is sociaal, ontziet het milieu omdat overcapaciteit wordt benut en is goed voor ieders portemonnee.
Op en om dit soort idealen draait de deeleconomie. Zeker bij de vroege vormen daarvan, zoals liften: een manier van reizen die voor lifters voordelig en avontuurlijk is en voor liftgevers een manier om gezelschap te vinden. Of, gewoon, als vriendelijk gebaar. En door het benutten van stoelen die anders leeg zouden zijn, is liften ook nog eens een milieuvriendelijk alternatief.
De jaren zeventig en tachtig waren de hoogtijdagen van het liften, maar veel mensen hadden ook hun bedenkingen.
Ook het wittefietsenplan uit de jaren zestig lijkt op wat we nu de deeleconomie noemen. Het wittefietsenplan was een idee van Provo, een protestbeweging uit de jaren zestig, waarbij er overal in Amsterdam witte fietsen geplaatst werden. Iedereen mocht de fietsen gebruiken en als je klaar was, zette je de fiets gewoon ergens op straat zodat de volgende er gebruik van kon maken. In Amsterdam kwam het plan niet tot bloei, maar op de Veluwe kan iedereen nog steeds gratis op een witte fiets rondrijden.
Bedenker Luud Schimmelpennink over het wittefietsenplan en de Witkar.
In de jaren negentig werd nog een poging gedaan het wittefietsenplan uit te voeren.
Met de komst van het internet springen de online marktplaatsen voor het delen van bezittingen als paddenstoelen uit de grond. Reizen met Couchsurfing wordt populair, een website waarop mensen een profiel aanmaken en een gratis slaapplek kunnen aanbieden of zoeken. Het succes van het platform is te danken aan het feit dat het werkt als een online gemeenschap waar gebruikers elkaars betrouwbaarheid kunnen beoordelen en inzien. Daardoor zijn veel mensen in de eerste jaren van het nieuwe millennium bereid aan Couchsurfing mee te doen. Het reputatiesysteem geeft hen in in ieder geval het gevoel minder risico te nemen dan wanneer zij iemand zonder enige informatie hun huis binnenlaten.
Niet commercieel en niet zo massaal als Airbnb, maar ook Couchsurfing baarde hoteleigenaars zorgen.
In een economie waarin niet het bezit maar het gedeelde gebruik van spullen het sleutelwoord is, wordt je reputatie belangrijker dan toegang tot veel geld. Dat zegt Arun Sundarajan, professor Information, Operations and Management Sciences aan de New York University, in zijn boek The Sharing Economy. Gebruikers van Couchsurfing die hun reputatie verpesten door bijvoorbeeld een kamer niet netjes achter te laten, zullen door de slechte beoordelingen overgeslagen worden door andere gebruikers.
De deeleconomie: gebruik of bezit?
Hoe zijn Airbnb, Uber en BlaBlaCar zo groot geworden?
De afgelopen jaren is de deeleconomie snel groter geworden, met grote spelers als Airbnb (het delen van woonruimten), Uber (online platform voor goedkope taxiritten) en BlaBlaCar (het delen van autoritten).
Vooral Airbnb is een stevige groeier en werkt eigenlijk hetzelfde als Couchsurfing. Het grote verschil is wel dat mensen nu betalen voor een slaapplek en mensen die een plek aanbieden daarvoor een vergoeding ontvangen. Volgens de oprichters van BlaBlaCar is juist het onbaatzuchtige, niet-commerciële karakter een van de grootste fouten van de vroegere deeleconomie, waaronder het liften en Couchsurfing. Frédéric Mazzella, een van de twee oprichters, begint in een speech op het Londense technologiecongres LeWeb in 2013 nog positief: ‘Hippies waren eigenlijk ondernemers. (...) Ze hadden dromen en visies, en hele goede ideeën. Een daarvan was liften, voor onovertroffen lage prijzen of zelfs voor niets. En dan had je ook nog het idee de planeet te redden en je ontmoette fantastische mensen.' Vervolgens maakt medeoprichter Nicolas Brusson het echte punt duidelijk: ‘Liften is mislukt. Het idee was goed, maar de timing en uitvoering slecht. Wat ging er mis? Liften is onbetaald, ongepland en onbetrouwbaar. Alleen een goed idee is niet genoeg.'
Een belangrijke reden voor de groei van de deeleconomie de laatste jaren is dat zo'n beetje iedereen een smartphone heeft met snel mobiel internet. Als mensen niet altijd en overal online zouden zijn, zouden Airbnb, Uber en BlaBlaCar nooit zo groot zijn geworden.
Maar ook een omslag in mentaliteit speelt mee in de groei van de deeleconomie. Die wordt in gang gezet door de kredietcrisis, die in 2007 begint. Veel mensen verliezen door de enorme daling van de huizenprijzen hun vertrouwen in het hebben van grote bezittingen. Ook door het volwassen worden van generatie Y, personen geboren tussen 1980 en 2000, verschuift de nadruk van bezit van goederen naar gebruik van goederen. Deze personen zijn opgegroeid met computers en internet en zouden minder waarde hechten aan het bezit van een huis of auto.
BlaBlaCar: Commerciële opvolger van het liften en carpoolen.
In tegenstelling tot normale hotels en taxibedrijven, hebben Airbnb, Uber en BlaBlaCar zelf bijna geen eigen bezittingen. Ze hebben geen hotelpanden, geen taxivoertuigen en ook geen personeel om hotels te managen of taxi’s te besturen. Gebruikers zorgen daar immers zelf voor en brengen eigen bezittingen mee – een kamer, huis of auto. Simpel gezegd is Airbnb dus alleen een online marktplaats waar vraag en aanbod van slaapplekken direct met elkaar in contact komen.
Meedoen met Airbnb is een fluitje van een cent: download een app op je telefoon of bezoek de website en maak een profiel aan. Zoek daarop een van de duizenden mooie slaapplekken uit en betaal het gevraagde bedrag. Of bied op de site zelf een kamer of appartement aan. Zodra de logeerpartij achter de rug is, laat je een beoordeling achter voor je gasten of voor je gastheer. De drempel om mee te doen is laag, het reputatiesysteem biedt in ieder geval een gevoel van veiligheid en het aanbod is ruim en goed geprijsd. Die factoren maken dat Airbnb en Uber hard groeien en daarmee zetten ze de traditionele hotel- en taxisector op hun kop.
De deeleconomie zet allerlei sectoren op zijn kop.
Waarom is er zoveel kritiek op de deeleconomie?
De grootste kritiek op de deeleconomie luidt dat een bedrijf als Airbnb voor oneerlijke concurrentie zorgt. Niet alleen hebben normale hotels hogere kosten voor bijvoorbeeld personeel en gebouwen, ook hebben ze te maken met overheidsreguleringen, vergunningen en dragen ze belasting af in het land waar ze gevestigd zijn. Mensen die hun huis of een kamer aanbieden via Airbnb hebben daar veel minder mee te maken. Ze hebben geen vergunning nodig en dragen vaak geen inkomstenbelasting af over hun inkomsten via Airbnb.
Lege hotels op Curaçao door Airbnb. De hele aflevering zien? Kijk op vpro.nl.
In de taxibranche spelen in de eerste jaren van Uber vergelijkbare problemen. Veel chauffeurs die voor Uber rijden, hebben geen vergunning. Zelf krijgen zij ook te maken met de nadelen van Uber. Reguliere taxibedrijven bieden hun chauffeurs in ieder geval een minimumloon, maar Uber heeft geen chauffeurs in dienst van het bedrijf en is hen niets verplicht. Dat is volgens tech-schrijver Tom Slee, die in zijn boek What’s Yours is Mine de vloer aanveegt met de deeleconomie, typisch voor online deelplatformen. Ze nemen geen verantwoordelijkheid voor gebruikers en vluchten in het smoesje dat zij puur en alleen een communicatieplatform zijn.
Volgens Slee zijn bedrijven als Airbnb begonnen als start-ups met een goed verhaal, maar zijn het nu gigantische corporaties die de baas willen zijn van de markt. Het idee van Airbnb is het beschikbaar stellen van overtollige kamers in huizen waar de eigenaars zelf ook wonen. Maar nu staan er op het platform veel complete woningen die vaak speciaal voor verhuur op Airbnb aangekocht zijn. Dat worden dan een soort illegale hotels.
'Uber betaalt geen belasting': taxichauffeurs in Taipei protesteren tegen Uber.
Hoe kunnen de uitwassen van de deeleconomie worden bestreden?
Kortetermijnverhuur van woningen en kamers via Airbnb levert in toeristische steden als Amsterdam en San Francisco meer op dan langetermijnverhuur aan gewone huurders. In combinatie met de run op koophuizen om er illegale hotels via Airbnb van te maken, schieten daardoor de huizenprijzen en vaste huurprijzen omhoog en is het steeds moeilijker vast te huren. Tot nu toe is Berlijn de enige wereldstad die hier iets aan probeert te doen. Om wonen voor iedereen betaalbaar te houden, heeft het stadsbestuur het verhuren van complete woningen via Airbnb verboden. In de Duitse hoofdstad mogen mensen alleen een kamer via Airbnb verhuren als zij die ruimte echt over hebben en dus zelf ook in het huis wonen. Illegale hotels via Airbnb worden zo voorkomen. In andere grote steden zorgt de eindeloze stroom van toeristen die via Airbnb de stad bezoeken nog steeds voor overlast. Omwonenden klagen over geschreeuw, gefeest en vervuiling.
In Nederland zijn er wel kleine stapjes gezet. Zo moet Airbnb toeristenbelasting afdragen. En de gemeente Amsterdam heeft bepaald dat iemand zijn woning maximaal zestig nachten per jaar via Airbnb mag verhuren. Dat mag bovendien alleen met toestemming van de Vereniging van Eigenaren en als de eigenaar ook zelf in het huis woont. Het is alleen niet duidelijk hoe deze regels gecontroleerd worden, dus veel mensen trekken zich er dan ook niets van aan.
Een Airbnb-verhuurder verwelkomt zijn gasten.
In de zomer van 2015 komt er een verbod op UberPop, het platform waar iedereen de mogelijkheid heeft zich met een eigen auto aan te melden als chauffeur. De rechter vindt de dienst illegaal. Nu rijden er alleen nog professionele taxichauffeurs – met een taxivergunning – met Uber. Maar nog steeds hebben ze weinig rechten omdat ze niet in loondienst zijn.
UberPop: broodroof of briljant idee?
Waarschijnlijk is het een kwestie van tijd voordat de Nederlandse wet helemaal is aangepast op online platforms, waardoor van overlast of oneerlijke concurrentie niet zo snel meer sprake zal zijn. Dan blijft nog een andere kritiek op de deeleconomie overeind: de vroegere idealen van het delen – sociaal, goed voor het milieu en goed voor ieders portemonnee – lijken niet meer zo relevant nu er miljarden omgaan in de deeleconomie. Bovendien: ‘delen’ lijkt niet meer het juiste woord als mensen niet alleen meer de spullen of kamers delen die ze echt over hebben maar investeerders speciaal panden aankopen om ze vervolgens te exploiteren via Airbnb.
Hoe verandert Airbnb onze hoofdstad? Klik hier om de hele aflevering te bekijken.
Is de deeleconomie goed voor iedereen?
Vroeger ging er niet zoveel geld om in de deeleconomie. Vaak namen mensen voor niets lifters mee omdat er toch stoelen vrij waren, of boden zij via Couchsurfing gratis onderdak aan in een kamer die toch al leeg stond. Dat gebeurt nog steeds, maar daarnaast bepalen commerciële platforms steeds meer het karakter van de deeleconomie.
Daardoor lijken ook de vroegere idealen van de deeleconomie naar de achtergrond te verdwijnen. Pandjesbazen verdienen tonnen met Airbnb en kopen speciaal voor verhuur op Airbnb gebouwen aan. Van delen is dan niet echt meer sprake; het gaat immers niet om het beschikbaar stellen van iets dat je over hebt. Het is daarom moeilijk vol te houden dat de deeleconomie voor iedereen goed is.
Dat betekent niet dat de deeleconomie niet werkt, want in veel gevallen profiteren alle partijen van de werking van platforms als Airbnb en Uber: de gebruiker, de bezitter, het online platform en het milieu. Dat zal nog beter worden als door betere wetgeving de kinderziektes van de deeleconomie verdwijnen.
Naast de grote platforms zijn er bovendien ook talloze kleinere online initiatieven waarin geen grote bedragen omgaan, zoals de mogelijkheid spullen van anderen te lenen via Peerby, het aanbieden van maaltijden via Thuisafgehaald of het organiseren van kledingruilparty’s via Facebook. Deze voorbeelden staan dichter bij de vroege idealen van de deeleconomie.
De deeleconomie bestaat dus uit allerlei soorten bedrijfjes, die niet allemaal evenveel gericht zijn op 'echt' delen. Daarom klinkt ook een steeds luidere roep om de soms misleidende term ‘deeleconomie’ te vervangen. Bijvoorbeeld door 'collaboratieve economie', waarvan de Europese Commissie spreekt in een recent rapport. Daarin wordt de verwachting uitgesproken dat delen belangrijk zal blijven. Vice-voorzitter Jyrki Katainen: ‘Europa's volgende groeibriljant zou uit de collaboratieve economie kunnen voortkomen. De Europese Commissie moet voor reguleringen zorgen die tot een situatie leiden waarin nieuwe soorten bedrijven zich goed kunnen ontwikkelen, consumenten zijn beschermd en er eerlijke belastingregels en arbeidsvoorwaarden zijn.'
In het kort
De deeleconomie draait om het delen van je bezittingen met onbekenden en het gezamenlijk gebruiken van goederen of diensten. Daardoor verschuift de nadruk van het bezit naar het gezamenlijke gebruik van spullen.
Een belangrijke reden voor de groei van de deeleconomie de laatste jaren is dat zo'n beetje iedereen een smartphone heeft met snel mobiel internet. Ook een omslag in mentaliteit speelt mee.
De grootste kritiek op de deeleconomie is dat bedrijven als Uber en Airbnb zorgen voor oneerlijke concurrentie. Ze hebben lagere kosten en hebben minder te maken met allerlei regels waar andere bedrijven zich aan moeten houden.
In Nederland worden er kleine stapjes gezet om de negatieve gevolgen van de deeleconomie te beperken. Zo moet Airbnb toeristenbelasting afdragen en komt er in 2015 een verbod op de dienst UberPop.
In veel gevallen profiteren alle partijen van de werking van platforms als Airbnb en Uber: de gebruiker, de bezitter, het online platform en het milieu. Maar het kan beter, als door betere wetgeving de kinderziektes van de deeleconomie verdwijnen.
