Is terreurgroep IS definitief verslagen?

IS, ISIS, Kwam IS uit het niets?
Is terreurgroep IS definitief verslagen?

Gepubliceerd: 14-9-2016

Laatste update: 14-12-2023

Veel mensen zullen misschien denken dat IS verslagen is. De terreurgroep heeft immers een grote nederlaag geleden. In 2019 verloor IS het zogeheten ‘kalifaat’, hun eigen onofficiële staat. Toch zijn niet alle IS’ers daarbij omgekomen of gevangengenomen. Een deel van die IS’ers is nog steeds actief, en pleegt aanslagen op de nieuwe machthebbers in het voormalige IS-gebied. Bovendien zijn er IS-filialen op andere plekken in de wereld. Dus IS is er nog. Maar hoelang nog?

Hoe is IS ontstaan?

Om de toekomst van IS te begrijpen, is het goed om terug te gaan naar hoe het ooit begon. IS is een relatief jonge terreurgroep. Maar het is een afsplitsing van een wat oudere terreurbeweging: Al Qaida, al vanaf 1988 actief. IS is op een bepaalde manier verbonden met de Amerikaanse inval in Irak, in 2003. Een inval om het regime van dictator Saddam Hoessein omver te werpen, die, in het tijdperk na ‘9/11’, als een gevaar voor de wereld werd gezien. Ook beweerde de VS dat Saddam met Al Qaida samenwerkte.

Nadat de Amerikanen Saddam Hoessein hadden verwijderd, deden ze iets dat achteraf niet zo handig was: ze ontsloegen het gehele Iraakse leger en anderen die met Saddam hadden samengewerkt. Dat leverde honderdduizenden boze (en gewapende) mannen op. En Al Qaida kwam juist door de Amerikaanse aanwezigheid op Irak af: om aanslagen op hen te plegen. Vervolgens gingen de ontslagen en boze Saddam-aanhangers samenwerken met ‘Al Qaida in Irak’, wat later tot IS zou leiden.

Joost Hiltermann van de International Crisis Group over de fouten die hebben geleid tot het ontstaan van IS.

Toen de Amerikanen eind 2011 weer vertrokken uit Irak was er intussen veel onrust in de regio. Er waren revoluties in Egypte, Libië, maar ook in Syrië, een buurland van Irak. De revolutie daar was inmiddels uitgemond in een oorlog. Al Qaida in Irak besloot mee te gaan vechten tegen de Syrische president Assad. Uit de hele wereld, ook uit Nederland, arriveerden jihadisten die hetzelfde kwamen doen.

Maar algauw bleek dat een deel van de radicale strijders iets anders veel belangrijker vond: ze wilden een Islamitische Staat stichten. Die club noemde zich ISIS, de Islamitische staat in Irak en Groot Syrië. Hun naam schetst hun ambities, die al gauw werden uitgevoerd. IS nam steeds meer gebied in, in zowel in Syrië als Irak. Op 28 juni 2014 besteeg de leider van IS, Abu Bakr al-Baghdadi, het spreekgestoelte van de grote moskee in de Iraakse stad Mosul en kroonde zichzelf tot kalief.

Hoe ging IS te werk?

IS is een zeer radicale beweging. Eigenlijk deugt voor hen niemand die niet is zoals zijzelf: extremistische soennitische moslims. Dus hebben ze niet alleen niets met christenen, maar haten ze ook moslims die van een andere stroming binnen de Islam zijn, zoals sjiieten. Ook de Jezidi’s moesten het ontgelden: een religieuze minderheidsgroep in vooral Koerdisch gebied. IS viel die gemeenschappen binnen en nam Jezidi-vrouwen mee om hen als slaven te misbruiken.

De waanzin van IS moest worden gestopt, vonden de Amerikanen. Die grepen in de zomer van 2014 in en begonnen met bombarderen. In reactie daarop onthoofdde IS westerse journalisten en hulpverleners die het eerder had ontvoerd. De gruwelijke daden van IS dienden een bepaald doel: je vijand al op de vlucht laten slaan als je ook maar in aantocht was. Ook deed IS zich vaak groter voor dan het was. De methode van de Gideonsbende, aldus terrorisme-expert Beatrice de Graaf.

De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start.

Is er een handboek voor terroristen?

'Terrorisme voor dummies' zou het kunnen heten, maar de echte naam is Management of Savagery ofwel: Management van de Wreedheid. Het is een handleiding die tot in detail beschrijft hoe je een succesvolle terroristische beweging opzet en beschermt tegen aanvallen van buitenaf. Veel van wat IS deed en doet, is terug te vinden in Management of Savagery. Zoals de titel al duidelijk maakt: wreedheid is belangrijk, om angst aan te jagen en mensen te onderwerpen.

"Als onze eisen niet worden ingewilligd dan zullen de gijzelaars op een verschrikkelijke manier worden vermoord."

Wat wil IS bereiken met aanslagen in het Westen?

Terwijl de strijd tegen IS bezig was, waarbij ook Nederlandse gevechtsvliegtuigen waren betrokken, pleegde IS meerdere aanslagen in Europa. Zoals op 13 november 2015 in Parijs, waarbij 130 mensen omkwamen, velen bij een rockconcert in theater Bataclan. En op 22 maart 2016 sloegen terroristen toe op vliegveld Zaventem in Brussel en in een metro: 35 doden.

IS hoopte waarschijnlijk dat de aanslagen een anti-moslim sentiment zouden aanwakkeren, precies zoals in dat terroristische handboek staat. In de gedachten van een terreurbeweging: als een bevolking ineens alle moslims gaat wantrouwen, gaan die moslims zich misschien juist wel aansluiten bij de terreurgroep.

"31 Franse badplaatsen stelden het boerkiniverbod in omdat het bedekkende badpak een teken van islamitisch extremisme zou zijn."

Tot wanneer gaat de strijd tegen het kalifaat door?

Tussen 2014 en 2019 gaat de strijd tegen het kalifaat van IS door, op de grond uitgevoerd door lokale troepen, ondersteund door Westerse bombardementen. In maart 2019 is het voorbij. Het laatste stukje IS-kalifaat, in Noord-Syrië, wordt platgebombardeerd. De laatste strijders geven zich over. Of ze zijn al eerder gedood, zoals bij dit gevecht, vastgelegd op de bodycam van een gedode IS-strijder:

"De camerabeelden zijn van een IS-strijder die de hele aanval filmt, en de aanval uiteindelijk ook niet zal overleven."

Toch blijkt in de jaren daarna dat zeker niet elke IS’er is gedood of gevangengenomen. Mogelijk zijn er enkele duizenden IS’ers die zich ergens schuilhouden. Losse groepjes beginnen ook weer aanslagen te plegen. Bijvoorbeeld op Koerdische milities in Syrië. Ze proberen de wederopbouw onmogelijk te maken. Ook proberen ze soennitische Arabieren te overtuigen dat alleen IS hun belangen kan dienen. Een deel van de inwoners is daar gevoelig voor, want ze leven nu ineens onder Koerdisch bewind.

"Veel soennitische bewoners, zeggen ze, heulden met de vijand."

Wat IS verder ook graag wil is gevangengenomen IS’ers bevrijden. Bij een aanval op een grote en overvolle gevangenis lukt dat ook, al kwamen er ook veel mensen, gevangenen, bewakers en omwonenden bij om. 

EenVandaag was kort voordat die IS-gevangenis werd bestormd daar op bezoek en sprak daar met een Nederlandse en een Belgische IS’er.

Wat moet er met de gevangen Nederlandse IS’ers gebeuren?

Er zitten nog steeds Nederlandse IS-mannen gevangen in het gebied. Ook zaten er lange tijd veel Nederlandse vrouwen gevangen, in tentenkampen. Vrouwen van IS-strijders van wie vaak moeilijk was aan te tonen wat ze nu precies zelf hadden gedaan. Waren ze alleen maar huisvrouw of ronselden ze ook nieuwe IS-leden? Hadden ze misschien een Jezidi-slavin in huis? In interviews leek het alsof de vrouwen nauwelijks wisten waar ze in terecht waren gekomen.

Een groot deel van de vrouwen is inmiddels weer in Nederland, opgehaald zodat ze hier konden worden berecht. ‘Lidmaatschap van een terroristische organisatie’ is wat hen sowieso ten laste kon worden gelegd. Daar staat maximaal 6 jaar gevangenis op, al zijn er vooral kortere straffen uitgedeeld.

Ook andere landen halen steeds vaker ‘hun’ vrouwelijke IS-gevangenen op. De Koerdische autoriteiten in Syrië moedigen dit aan, omdat ze zelf geen capaciteit hebben om hen te berechten. Hetzelfde geldt voor de vele IS-mannen: het liefst zien de Koerden dat die ook naar hun land van herkomst gaan, om daar te worden berecht. Los van de juridische capaciteitsproblemen, zijn de lokale gevangenissen een magneet voor bevrijdingsacties door IS. Overigens is inmiddels wel een begin gemaakt van de berechting van IS-mannen in het noorden van Syrië.

Als de Nederlandse IS-vrouwen weer vrijkomen, gaan ze dan aanslagen plegen?

Deze vraag is moeilijk te beantwoorden. Een deel van de vrouwen staat wellicht inmiddels anders in het leven dan toen ze aan hun leven bij IS begonnen. De meesten hebben kinderen gekregen en vaak is hun radicale man omgekomen of gevangengezet. Toch valt zeker niet uit te sluiten dat een deel ook na het uitzitten van hun straf radicaal blijft. Of dat vervolgens leidt tot aanslagen is de vraag. Tot nu toe is dat niet gebeurd, bij de al vrijgekomen Nederlandse vrouwen. Je moet als samenleving hopen dat deradicaliseringsprogramma’s werken en dat de veiligheidsdiensten de vrouwen in de gaten houden.

ISverslagen

Heeft IS nog toekomst?

IS is een gedachtegoed, een merk. IS is uitgegroeid tot een franchiseonderneming met vestigingen in andere landen, zoals Egypte, Libië en Afghanistan. Ook in West-Afrika en Mozambique zijn jihadistische groeperingen actief die zeggen dat ze verbonden zijn aan IS, zonder dat ze per se vanuit de IS-leiding in het Midden-Oosten worden aangestuurd. De droom van een eigen gebied, een kalifaat, leeft nog steeds onder IS-aanhangers. Maar zoiets kan eigenlijk alleen ontstaan op een plek waar er een machtsvacuüm is, waar chaos heerst. Chaos die je natuurlijk zelf kunt helpen ontstaan.

Wel heeft IS ontdekt dat een eigen staat je kwetsbaar maakt: jouw vijanden weten precies waar jij je ophoudt. Dat was ook de reden waarom al-Qaida het uitroepen van zo’n staat niet zomaar wilde doen: je wordt kwetsbaar voor aanvallen van buiten.

Komt er ooit echt een eind aan IS?

Dat zou kunnen, zeker ook als de terreurgroep weinig successen meer kan laten zien. Maar ook kan goed dat zich weer een afsplitsing van IS aandient. Islamitisch extremisme, met welke naam dan ook, is niet zomaar weg. Als je kijkt naar de geschiedenis van terreurbewegingen, zie je wel dat ze na verloop van tijd opkomen en ook weer verdwijnen, zoals bijvoorbeeld de IRA of de Rote Armee Fraktion (RAF)

Terrorismedeskundige Beatrice de Graaf over het stoppen van terrorisme. De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start.

In het kort

  • De terreurgroep IS is een afsplitsing van de terreurbeweging Al Qaida. IS wil een islamitische staat stichten in het Midden-Oosten en neemt vanaf 2014 steeds meer gebied in, in zowel Syrië als Irak.

  • De beweging bestaat uit zeer radicale soennitische moslims, die tegen iedereen zijn die niet zijn zoals zijzelf.

  • Veel van wat IS doet, is terug te vinden in Management of Savagery. Zoals de titel al duidelijk maakt: wreedheid is belangrijk, om angst aan te jagen en mensen te onderwerpen.

  • IS pleegt ook meerdere aanslagen in Europa. Waarschijnlijk hoopt IS daarmee anti-moslim sentiment aan te wakkeren, met als onderliggend idee: als een bevolking ineens alle moslims gaat wantrouwen, gaan die moslims zich misschien juist wel aansluiten bij de terreurgroep.

  • In maart 2019 is de strijd tegen het kalifaat van IS voorbij als het laatste stukje kalifaat in Noord-Syrië wordt platgebombardeerd. Veel IS’ers worden gedood of gevangengenomen.

  • Een deel van de IS’ers is nog steeds actief, en pleegt aanslagen op de nieuwe machthebbers in het voormalige IS-gebied. Bovendien zijn er IS-filialen op andere plekken in de wereld.

  • De droom van een eigen kalifaat leeft nog steeds onder aanhangers, maar IS heeft ook ontdekt dat een eigen staat je kwetsbaar maakt voor aanvallen van buitenaf.

En je weet het!

Anderen het laten weten?

auteur

Door Hans Jaap Melissen

Ook interessant

om te weten