Hoe werd Schiphol groot en kan de luchthaven blijven groeien?
Gepubliceerd: 16-5-2017
Laatste update: 30-01-2024
Als een van de grootste luchthavens van Europa, wil de Koninklijke Luchthaven Schiphol blijven concurreren met de allergrootsten. Maar in een klein en dichtbevolkt land als Nederland, is dit een hele uitdaging. Hoe heeft de groei van Schiphol zo’n vlucht kunnen nemen? Kan het vliegveld verder uitbreiden of zijn de grenzen bereikt?
Wat kenmerkt Schiphol in de beginjaren?
De geschiedenis begint op 19 september 1916 als er voor het eerst twee militaire vliegtuigen landen op een nog hobbelig veld. Gelegen op de plek van de voormalige Haarlemmermeer vlakbij Amsterdam, wordt dit vliegveld eerst alleen gebruikt voor militaire doeleinden.
Na de Eerste Wereldoorlog worden vanuit Schiphol ook post, vracht en passagiers vervoerd. Met de oprichting van de Koninklijke Nederlandse Luchtvaartmaatschappij voor Nederland en Koloniën (KLM) in 1919 begint ook de burgerluchtvaart. Een paar jaar later is de eerste intercontinentale vlucht een feit, hoewel de vlucht niet bepaald vlekkeloos verloopt: na maar liefst 55 dagen landt het toestel uiteindelijk in Batavia, het huidige Jakarta.
KLM gebruikt eerst gehuurde vliegtuigen, maar krijgt steeds meer beschikking over eigen toestellen, met name Fokkers.
De luchthaven heeft in het begin nog geen verharde landingsbanen en dat geeft problemen. Het grondwater staat hoog en vliegtuigen worden steeds zwaarder waardoor ze diep in de modder wegzakken. Daardoor staat Schiphol bekend als ‘Moeras Schiphol’ en ‘Schiphol-les-Bains’ (‘Badplaats Schiphol’). Het duurt tot 1938 voor er verharde banen liggen.
In de beginjaren staat Schiphol bekend als ‘Moeras Schiphol’ en ‘Schiphol-les-Bains’ (‘Badplaats Schiphol’).
Hoe overleeft Schiphol de Tweede Wereldoorlog?
Op 10 mei 1940 valt Duitsland Nederland aan. Er worden meteen een aantal strategische plekken gebombardeerd, waaronder Schiphol, dat niet meer kan functioneren. Het personeel is in één klap werkloos. De Duitsers herstellen de schade en dopen Schiphol om tot Fliegerhorst 561, het commandocentrum voor alle vliegvelden in Noord-Nederland. Het wordt het zwaarst verdedigde Duitse vliegveld in Europa.
De luchthaven wordt tijdens de oorlog verschillende keren door de geallieerden gebombardeerd. Als de Duitsers tegen het einde van de Tweede Wereldoorlog Schiphol verlaten, blazen ze alle belangrijke onderdelen die nog wel functioneren zelf op. Na de oorlog is de luchthaven één grote puinhoop. Maar door het harde werk van ruim 440 mannen kan er al in mei 1945 weer een vliegtuig landen. Naast het herstel van de landingsbanen worden er ook barakken geplaatst om passagiers en vracht tijdelijk onder te brengen. Deze nieuwe straat krijgt een toepasselijke naam: Vrijheidsstraat.
De wederopbouw van Schiphol na de Tweede Wereldoorlog.
Wat doet het toerisme voor Schiphol?
In de jaren vijftig heeft niet iedereen het privilege om te kunnen vliegen, maar de Nederlanders staan te popelen om een vliegtuig van dichtbij te mogen bekijken. In 1955 komen er meer dan een miljoen dagjesmensen op Schiphol. Dat zijn meer toeristen dan het Rijksmuseum in die tijd telt. Vliegtuigspotten wordt een serieuze hobby. Door de ontwikkelingen in technologie en betere fotocamera’s kunnen spotters de vliegtuigbewegingen steeds beter bekijken. Vliegvelden worden een paradijs voor de liefhebbers.
In 1967 krijgt Schiphol als eerste vliegveld in Europa een passagiersbrug, de welbekende ‘slurf’.
De belastingvrije winkels worden goed bezocht en de omzet is in 1957 omgerekend drie miljoen euro. Schiphol blijft intussen groeien. Steeds meer mensen willen met het vliegtuig op reis en daar moet ruimte voor gemaakt worden. Er komen nieuwe landingsbanen, verkeerstorens en stationsgebouwen. En ook veel beroemdheden weten het vliegveld te vinden:
Beroemdheden op Schiphol
Wat is de keerzijde van het succes?
Die enorme groei heeft ook een keerzijde: omwonenden hebben last van geluidshinder en ook milieuproblemen worden aangekaart. Soms moeten zelfs hele dorpen voor de luchthaven wijken, zoals het dorp Rijk in de jaren vijftig. Boerderijen worden gesloopt, kerken worden afgebroken en de mensen verlaten Rijk, tegen hun wil in. Ook voor bewoners van Zwanenburg is de maat vol met de komst van een vierde baan in de jaren zestig. Enkele actievoerders laten ballonnen en parachutes rondvliegen in de aanvliegroute van de Zwanenburgbaan en laten muizen los in het stationsgebouw. Het leidt tot veel negatieve publiciteit voor Schiphol.
Oud-bewoners van Rijk halen herinneringen op over hun jeugd en ouderlijk huis in Rijk.
Niet alleen geluidshinder is reden tot actie. Begin jaren zeventig verzet Vereniging Milieudefensie zich tegen de komst van een vijfde baan door een bos aan te leggen. De actie is succesvol: de plannen worden voorlopig in de ijskast gezet. Als in de jaren negentig de baan er toch gaat komen, komt Milieudefensie met een vergelijkbare boom-plant-actie, het Bulderbos. Ondanks veel publiciteit voor de actie, geeft de Tweede Kamer Schiphol uiteindelijk toestemming voor de aanleg van de vijfde baan.
De podcast Schiphol en de Polderbaan blikt terug op protesten tegen de uitbreiding van Schiphol in de jaren negentig.
Podcast: Schiphol en de Polderbaan
NPO Focus, Andere Tijden – 1 maart 2018
00:00
00:00
Ook door incidenten maken omwonenden zich zorgen om hun veiligheid. Hoewel de techniek en veiligheid van vliegen is verbeterd tijdens het ruim honderdjarige bestaan van Schiphol, kent Nederland enkele vliegtuigrampen, zoals de Bijlmerramp in 1992 en de ‘Poldercrash’ in 2009.
Wat zijn de toekomstplannen?
Schiphol wil in de toekomst graag verder uitbreiden, maar zit in 2018 tegen het plafond van 500.000 vliegbewegingen per jaar. Om uitbreiding mogelijk te maken, wordt uitgeweken naar Lelystad Airport. Dit kleine regionale luchtveld is omgebouwd tot luchthaven. Schiphol hoopt alle vakantievluchten vanuit hier te kunnen laten vertrekken. In 2018 zou de nieuwe luchthaven opengaan, maar de opening van Lelystad Airport is al meerdere keren uitgesteld. Zo roept het plan grote weerstand op en gooit de stikstofuitstoot roet in het eten.
Daarnaast blijkt in 2019 dat Schiphol niet voldoet aan de strenge milieu-eisen en dat de luchthaven geen natuurvergunning heeft. Schiphol moet van het kabinet een natuurvergunning aanvragen, maar dat heeft mogelijk grote gevolgen voor de toekomst van de luchthaven, zoals gedwongen inkrimping. Dat leidt tot een complex probleem, want uitbreidingen worden als noodzakelijk gezien als Schiphol in de toekomst de concurrentie aan wil gaan met vliegvelden als London Heathrow, Parijs en Frankfurt.
Ondertussen gooit ook corona roet in het eten voor de luchthaven. Door de coronacrisis landen en vertrekken er veel minder vluchten op Schiphol. Milieuorganisaties zien dit juist als de kans om de luchthaven te vergroenen. Het kleinere aantal vluchten leidt namelijk tot een lagere uitstoot van schadelijke stoffen en minder geluidshinder. In de toekomstplannen van het kabinet staat dat uitbreidingen alleen mogen als de hinder afneemt. Maar volgens milieuorganisaties zijn de plannen nog steeds sterk gericht op meer vliegbewegingen.
Hoewel het aantal reizigers sindsdien weer sterk is toegenomen, is de luchthaven nog niet terug op het niveau van 2019. Het kabinet wil dat de luchthaven gaat inkrimpen, maar eerst moet de Europese Commissie de plannen nog bekijken. Ook wordt de beslissing over Lelystad airport uitgesteld.
In het kort
In 1916 landt voor het eerst een militair vliegtuig op Schiphol. Met de oprichting van KLM drie jaar later begint ook de burgerluchtvaart.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt de luchthaven omgedoopt tot Fliegerhorst 561, het zwaarst verdedigde Duitse vliegveld in Europa.
Na de oorlog neemt het toerisme op Schiphol toe en krijgt de luchthaven nieuwe landingsbanen, een verkeerstoren en stationsgebouwen.
Verschillende organisaties komen in verzet vanwege de toenemende geluidshinder, schade aan het milieu en zelfs hele dorpen die voor de luchthaven moeten wijken.
Schiphol wil graag verder uitbreiden, maar verschillende ontwikkelingen gooien roet in het eten. Ondertussen wordt de roep om het vergroenen van de luchthaven groter.