Wat hebben we te danken aan Napoleon?

napoleon_rusland
Wat hebben we te danken aan Napoleon?

Gepubliceerd: 2-8-2017

Laatste update: 16-02-2023

Napoleon Bonaparte weet de Franse grenzen te verleggen en lijft Nederland in bij het Franse keizerrijk. Hoe schopt een jongen van lagere adel het tot keizer? Wat leidt tot zijn ondergang? En wat hebben we in Nederland aan zijn heerschappij te danken?

Redacteur: Niek van Lent

Een beknopte samenvatting van zijn leven. 

Wie was Napoleon Bonaparte?

Op 15 augustus 1769 wordt Napoleon Bonaparte geboren in Ajaccio op het Franse eiland Corsica. Zijn gezin is relatief welvarend omdat zijn ouders van lagere adel zijn. De vader van Napoleon, Carlo Maria Bonaparte, regelt al een studiebeurs voor Napoleon als die slechts negen jaar oud is. Kort daarop vertrekt de jonge Napoleon naar het Franse vasteland om een opleiding aan een militaire academie te starten en Frans te leren (op Corsica spreken de meesten Corsicaans, verwant aan het Italiaanse dialect in Toscane).

napoleon_portret

Een portret van Napoleon rond zijn veertigste. 

Het leren van de Franse taal in de stad Autun gaat Napoleon niet zo goed af. Hij zal de taal dan ook zijn hele leven spreken met een Corsicaans accent. Daarentegen blinkt hij uit op de militaire opleidingen en slaagt hij vervroegd voor zijn examens. Op zestienjarige leeftijd, in 1785, is hij al benoemd tot tweede luitenant in het Franse leger.

Vier jaar later (1789) breekt de Franse Revolutie uit – een politiek omslagpunt waarin het onderdrukte volk in opstand komt tegen het gezag van de Franse koningen, die drie eeuwen lang regeren. De twintigjarige Napoleon besluit zich bij de Jakobijnen te voegen, een revolutionaire partij die voor de omverwerping van die absolute monarchie in Frankrijk is. De koning en de adel doen al snel vrijwillig afstand van hun macht. De idealen uit de slagzin van de revolutie – vrijheid, gelijkheid en broederschap – worden erkend als mensenrechten in Frankrijk. Weg met de koning, weg met de standenmaatschappij: iedereen is gelijk (is het idee). Vanaf 1792 is Frankrijk een republiek.

"Gewone Fransen willen meer invloed op het bestuur van hun land."

In deze tumultueuze periode, waarin de macht van de koning is verplaatst naar verschillende ruziënde partijen, begint de opkomst van Napoleon. In 1792 wordt hij een officier in het Franse leger. Hij weet snel naamsbekendheid te verwerven door verschillende slagen te winnen en opstanden neer te slaan. Zo verdrijft hij in 1793 de Britten, Spanjaarden en Franse royalisten (koningsgezinden) uit de Zuid-Franse stad Toulon, die proberen te profiteren van de onrust in Frankrijk. Ook slaat hij met zijn troepen in 1795 een opstand van koningsgezinden in Parijs neer.

Hoe wordt de jonge tweede luitenant zo machtig?

Door deze overwinningen wordt Napoleon opperbevelhebber van het Franse leger. Om de aandacht af te leiden van de binnenlandse chaos en de patriottistische vlam weer aan te wakkeren besluit het parlement andere gebieden in Europa te veroveren. Napoleon moet als opperbevelhebber het leger leiden dat via Italië ook Oostenrijk (dat dan een groot deel van het huidige België bezit) inneemt.

napoleon_redder

Napoleon krijgt de bijnaam 'de redder van Frankrijk'.

Hoe wordt Napoleon keizer?

Ook als opperbevelhebber weet Napoleon zich te bewijzen. In 1796 begint de Italiaanse veldtocht, waarin hij achtereenvolgens meerdere successen weet te behalen en een groot deel van Italië verovert. Een jaar later is het leger van Napoleon al zo ver in Europa doorgedrongen dat ook Oostenrijk gebieden af moet staan. Ook in zeeslagen wordt Napoleon niet verslagen. Hij trekt met een vloot ten strijde tegen de Britten. Als zij op zee verslagen kunnen worden, kan Frankrijk zijn koloniaal rijk uitbreiden. Voor de kust van Egypte worden de Britten verslagen en verovert Napoleon in 1799 Caïro via de kuststad Alexandrië. Door deze zegetochten verkrijgt Napoleon de bijnaam ‘de redder van Frankrijk’.

napoleon_egypt

Portrettering van Napoleon in Egypte, waar hij per kameel landinwaarts trekt. 

De regering in Parijs, het Directoire, begint zich toch zorgen te maken over de populariteit van Napoleon. Zij heeft de orde in Frankrijk niet kunnen herstellen: het land lijdt – los gezien van Napoleons overwinningen – militaire verliezen en er is sprake van inflatie. Er wordt een coup gepland door een van de leden van het Directoire, Emmanuel Joseph Sieyes, waarbij hij Napoleon om hulp vraagt. Deze staatsgreep slaagt. Na het omverwerpen van het regime in 1799 wordt Napoleon de machtigste man in Frankrijk. Oorspronkelijk wil Sieyes de macht naar zich toetrekken. Napoleon heeft echter al de controle over de militaire macht waardoor de andere gegadigden geen schijn van kans maken. Geleidelijk verandert hij het regime in een dictatuur. Hij bevestigt zijn dictatoriale macht door zichzelf in 1804 te kronen tot keizer.

napoleon_kroning

Napoleon kroont ook zijn vrouw.

Onder het bewind van Napoleon krijgt Frankrijk een groot deel van Europa in handen. Het huidige België en Nederland, die eerder al deels onder Frans bestuur staan (in de Franse tijd), worden nu definitief door het keizerrijk toegeëigend. Nederland komt in 1806 onder bestuur te staan van Lodewijk Napoleon Bonaparte, de jongere broer van keizer Napoleon. In verschillende coalities proberen landen of keizerrijken samen de strijd met de grootmacht Frankrijk aan te gaan. De coalities (geallieerden) verliezen vaak. Dit is deels te danken aan het tactisch inzicht van Napoleon, maar ook aan de levée en masse (massale lichting) – de dienstplicht die hij bedenkt en invoert.

Wat is de Franse Tijd?

In 1795 al wordt de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden door Franse troepen veroverd, met hulp van de Nederlandse patriotten. Na de verovering roepen zij de Bataafse Republiek uit. Ook in die ‘Franse’ tijd hebben de Fransen veel inspraak in het bestuur van Nederland. Meer over de patriotten vind je hier.

Hoe komt het tot de slag bij Waterloo?

Een jaar na de kroning van keizer Napoleon boekt hij een indrukwekkende overwinning op de geallieerden. In de slag bij Austerlitz (in Tsjechië), in 1805, verslaat hij met 75.000 soldaten een coalitie van het Oostenrijks en Russische leger met ongeveer 85.000 manschappen, doordat hij het vijandelijke leger weet op te splitsen en vanaf de flanken vernietigt.

napoleon_rijk

Het Napoleontisch Keizerrijk op zijn hoogtepunt.

Ook Rusland wil hij veroveren. Dus trekt hij in 1812 ten strijde met zijn Grande Armée (grote leger) van zeshonderdduizend manschappen. Via Polen marcheert hij naar Moskou. Tot zijn verbazing trekken de Russische troepen zich juist terug en blijkt Moskou geëvacueerd. Door de lange tocht naar Moskou met veel gevechten zijn Napoleons troepen al gestorven of uitgeput, en zijn de voorraden geslonken. De Russen gooien er een schepje bovenop en steken Moskou in brand – alle voorraden in de stad vergaan.

In Rusland krijgt keizer Napoleon geen voet aan de grond. 

Napoleon wordt gedwongen zich terug te trekken en heeft een barre tocht voor de boeg: er heerst een strenge winter. Van de dertigduizend troepen die over zijn van het grote leger komen er ongeveer duizend thuis. De Europese machten willen profiteren van deze grote nederlaag: zij verklaren de oorlog aan Frankrijk. Napoleon vlucht naar Parijs, maar moet in 1814 afstand doen van zijn macht. Verschillende legers staan dan namelijk al op de stoep. Hij wordt verbannen naar het eiland Elba in Italië, en Frankrijk krijgt weer een koning (Lodewijk VXIII).

napoleon_ruslandnederlaag

Napoleon moet zich gedwongen terugtrekken uit Rusland terwijl er een strenge winter heerst. 

De slag bij Waterloo

Een jaar later al weet hij te ontsnappen van Elba en keert hij direct terug naar het Franse vasteland. De troepen die van Lodewijk XVIII de opdracht hebben gekregen om Napoleon op te pakken scharen zich juist achter hun vijand en voormalig keizer. Samen verjagen zij de koning weer uit Frankrijk – Napoleon heeft de macht terug.

Hij besluit wederom een groot leger op te bouwen en deze keer voorgoed met de geallieerden af te rekenen. In Waterloo, onder Brussel, beslecht een laatste slag de napoleontische oorlogen. In de slag bij Waterloo vechten Napoleons troepen tegen een coalitie van de Britse, Pruisische, Nederlandse en vijandige Franse troepen.

Hij heeft twee opties: sterven of verleiden. 

Napoleon verliest. Samen met het overgebleven Franse leger probeert hij te vluchten. De Engelsen nemen hem gevangen en honderd dagen na zijn terugkomst wordt hij opnieuw verbannen. Op het eiland St. Helena zal hij de laatste jaren van zijn leven doorbrengen.

In Quatre-Bras heeft Willem, de latere koning Willem II voor de geallieerden de oorlog veilig gesteld. De hele aflevering zien? Kijk op NPO.nl.

Reconstructie van de slag bij Waterloo

Reconstructie van de slag bij Waterloo

Om te herdenken dat de slag bij Waterloo tweehonderd jaar geleden plaatsvond, wordt de confrontatie nagespeeld. 

Reconstructie van de slag bij Waterloo

Om te herdenken dat de slag bij Waterloo tweehonderd jaar geleden plaatsvond, wordt de confrontatie nagespeeld. 

Reconstructie van de slag bij Waterloo

Om te herdenken dat de slag bij Waterloo tweehonderd jaar geleden plaatsvond, wordt de confrontatie nagespeeld. 

Reconstructie van de slag bij Waterloo

Om te herdenken dat de slag bij Waterloo tweehonderd jaar geleden plaatsvond, wordt de confrontatie nagespeeld. 

Reconstructie van de slag bij Waterloo

Om te herdenken dat de slag bij Waterloo tweehonderd jaar geleden plaatsvond, wordt de confrontatie nagespeeld. 

Reconstructie van de slag bij Waterloo

Om te herdenken dat de slag bij Waterloo tweehonderd jaar geleden plaatsvond, wordt de confrontatie nagespeeld. 

Reconstructie van de slag bij Waterloo

Om te herdenken dat de slag bij Waterloo tweehonderd jaar geleden plaatsvond, wordt de confrontatie nagespeeld. 

Reconstructie van de slag bij Waterloo

Om te herdenken dat de slag bij Waterloo tweehonderd jaar geleden plaatsvond, wordt de confrontatie nagespeeld. 

Reconstructie van de slag bij Waterloo

Om te herdenken dat de slag bij Waterloo tweehonderd jaar geleden plaatsvond, wordt de confrontatie nagespeeld. 

Wat heeft Nederland te danken aan Napoleon?

Napoleon heeft een aantal belangrijke hervormingen in Nederland geïntroduceerd, waar wij vandaag de dag nog steeds gebruik van maken. Van grote betekenis is geweest dat hij in de gebieden waarover hij macht uitoefent, het bestuur en de rechtspraak moderniseert. Ook voert hij nieuwe maten (de meter) en gewichten (de kilogram) in. Bovendien wordt er een burgerlijke stand geïntroduceerd, waardoor iedereen een familienaam moet aannemen.

Invoering van de burgerlijke stand

NTR - Academie, 18 nov 2011

00:00

00:00

De Nederlanders reageren verdeeld op al deze vernieuwingen. Sommigen vinden bijvoorbeeld de Code Napoleon, het Franse burgerlijk recht, een enorme verbetering ten opzichte van het eigen lokale recht. Het nieuwe wetboek schept tenslotte een rechtstaat waarin alle onderdanen gelijk zijn voor de wet, en waarin de rechtspraak openbaar is. Tegenstanders vinden dat Napoleon geen rekening houdt met de verschillende lokale gewoonten en afspraken. Invoering van de dienstplicht leidt eveneens tot weerstand, zeker wanneer de vraag naar soldaten door de almaar voortdurende oorlogen toeneemt.

Na de val van Napoleon denkt echter niemand erover om de Napoleontische veranderingen weer ongedaan te maken. Zo blijft de Code Napoleon bestaan, net als veel andere moderniseringen – de meter, kilo en liter, het rechts rijden, veel Nederlandse achternamen en het idee van een belastingstelsel.

Wat hebben we te danken aan Napoleon?

Wat merken we tegenwoordig nog van de hervormingen van Napoleon?

Het hedendaagse belastingsstelsel is deels gebaseerd op Napoleons belastingsstelsel. "Bedankt Napoleon".

Door de invoering van de dienstplicht heeft Napoleon een groot leger. Maar die toevoer is niet onuitputtelijk.

In het kort:

  • Al op zijn negende blinkt Napoleon uit op de militaire academie. Op zijn zestiende wordt hij tweede luitenant in het Franse leger.

  • In de Franse revolutie sluit Napoleon zich aan bij de revolutionaire Jacobijnen en weet hij veel slagen te winnen en koningsgezinden neer te slaan. 

  • Als opperbevelhebber verovert hij delen van Italië en Oostenrijk, wat hem ongekende populariteit oplevert. Hij besluit het Franse regime omver te werpen in 1799 en kroont zichzelf in 1804 tot keizer.

  • Het Franse rijk wordt verder uitgebreid. Ook Nederland komt onder Frans bewind. Na een nederlaag in Rusland wordt Napoleon echter verbannen. Als hij ontsnapt en opnieuw een leger opbouwt wordt hij bij Waterloo definitief verslagen.

  • Veel van Napoleons hervormingen hebben invloed gehad op de Nederlandse maatschappij, waaronder de standaardmaten, de burgerlijke stand, belastingen en het rechts rijden.

En je weet het!

Anderen het laten weten?

auteur

Door Niek van Lent

Ook interessant

om te weten