Hoe kreeg Rotterdam de grootste haven van Europa?

containerschip
Hoe kreeg Rotterdam de grootste haven van Europa?

Gepubliceerd: 30-8-2017

Laatste update: 28-02-2023

180.000 mensen werken dag en nacht om jaarlijks zo’n 467.400.000 ton goederen van 29.000 zeeschepen te lossen in de haven van Rotterdam. Duizelingwekkende cijfers, maar deze mainport begon ooit heel bescheiden. Zo groeide de haven uit tot de grootste van Europa:

Redacteur: Paul Koster

Hoe ontstaat de haven in Rotterdam?

Zelfs de enorme Rotterdamse haven is ooit klein begonnen. Als rond het jaar 1250 een dam in het riviertje De Rotte wordt gelegd, is dat het allereerste begin van wat later de grootste haven van de wereld zou worden. Maar het duurt nog wel even tot het zover is. Eeuwenlang is Rotterdam niet meer dan een klein vissersstadje in Zuid-Holland. 

kaart van rotterdam van joan blaeu
Kaart van Rotterdam in 1652. Uit: Toonneel der Steden - Joan Blaeu.

In de zeventiende eeuw zijn vissers de belangrijkste handelaren in de stad. In de Blaak ligt nog water en maar één kant van de Nieuwe Maas is bebouwd. Tot diep in de achttiende eeuw zou bijna niemand verwachten dat juist Rotterdam zo’n haven van formaat zou krijgen, want er zijn genoeg plekken met betere papieren: Vlissingen ligt direct aan zee, Amsterdam is de hoofdstad en sinds de Gouden Eeuw dé handelsstad van Nederland en Antwerpen is in eerste instantie veel beter uitgerust om het achterland te bedienen door onder meer de vroege aanleg van een spoorlijn.

In 1850 is Rotterdam nog maar een klein stadje, waarvan niemand kan vermoeden dat het ooit zo'n grote haven krijgt. De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start.

In 1850 is de haven van Rotterdam niet meer dan een markt aan het water.

Hoe groeit Rotterdam?

In de tweede helft van de negentiende eeuw zijn er verschillende ontwikkelingen die de aanzet geven tot de expansie van de haven van de stad. Gemeenteraadsleden en zakenmannen, zoals Lodewijk Pincoffs, zien mogelijkheden om het stadje met de vissershaven om te vormen tot internationaal vermaarde havenstad. Rotterdam moet een metropool worden! Pincoffs verzamelt investeerders en initieert de bouw van nieuwe havens, kades, pakhuizen en loodsen aan de zuidkant van de rivier De Nieuwe Maas, op het eiland Feijenoord.

In 1850 is de haven van Rotterdam niet meer dan een markt aan het water. Ondernemers maken plannen om een metropool te maken van de stad.

De uitbreidingen van de havens zorgen voor een hernieuwde aantrekkingskracht van Rotterdam. Mensen uit de wijde omgeving verhuizen naar de stad, die in zestig jaar tijd explosief groeit van 88.000 inwoners naar 426.000 inwoners. Er worden in hoog tempo hele woonwijken uit de grond gestampt om deze nieuwe Rotterdammers onderdak te bieden.

Tussen 1850 en 1910 groeit de bevolking van Rotterdam zeer snel. Het wordt de stad van 'niet zeuren, maar werken'.

Rotterdam ligt niet aan zee, maar aan een rivier. Terwijl de stad groeit, merken handelaren en schippers van nieuwe grote stoomschepen steeds vaker dat de stad soms lastig te bereiken is vanuit open zee. Als de gebruikelijke waterweg is dichtgeslibd, moeten schepen soms omwegen maken van 35 dagen voor ze op de Noordzee terecht komen. In 1866 gaat de eerste schop de grond in om het ontwerp van waterbouwkundig ingenieur Pieter Caland werkelijkheid te maken. Hij bedacht een nieuw kanaal, dwars door de duinen bij Hoek van Holland: de Nieuwe Waterweg. Als deze zes jaar later wordt geopend, heeft Rotterdam eindelijk een directe verbinding met open zee. Een verbinding die tot op de dag van vandaag wordt gebruikt.

De Nieuwe Waterweg

Door een kanaal te graven door de duinen bij Hoek van Holland, wordt Rotterdam een stuk beter bereikbaar.

De Nieuwe Waterweg is van groot belang voor de bereikbaarheid van Rotterdam. Klokhuis-presentator Bart Meijer stapt aan boord.

kaart van de waterweg van rotterdam naar zee

Kaart van de waterweg van Rotterdam richtin zee (rond 1875).

Rotterdam en haar haven groeien stevig door na alle investeringen en ontwikkelingen en dat spreekt tot de verbeelding. In de film Nederland, waarin cineast Willy Mullens in 1921 in beeld brengt waar ons land trots op kan zijn, speelt de havenstad een grote rol. “Rotterdam is een schitterend bewijs van de activiteit en macht der moderne wereld,” zegt hij trots. Ook één van de eerste films van Polygoon besteedt ruim aandacht aan de havens. In De Rijn van Lobith tot aan zee, uitgebracht in 1922, laat de filmmaatschappij zien hoe het leven er langs de oevers van de stad uitziet: drukte op het water, ‘stoomers’ van de Holland-Amerika lijn, ‘reusachtige grijpers’ en ‘torenhooge monsters’. Goed te zien in beide films is wat een schaalvergroting er binnen korte tijd heeft plaatsgevonden: geen vissers meer, maar grote boten en zwaardere industrie.

Vroege beelden van de Rotterdamse haven

In 1921 is er al veel bedrijvigheid te zien in de havens van Rotterdam.

Eén van de eerste Polygoonfilms laat uitgebreid het drukke havenleven zien van Rotterdam.

Wat gebeurt er in Rotterdam tijdens en na de oorlog?

De haven van Rotterdam is in het begin van de twintigste eeuw al sterk gemoderniseerd en inmiddels is het één van de belangrijkste doorvoerhavens van West-Europa. En met de haven groeit de stad mee. Het centrum krijgt allure door de bouw van statige gebouwen en de aanleg van ruime boulevards. Er wordt zelfs gestart met de bouw van de allereerste verkeerstunnel van Nederland: de Maastunnel. Maar als het Duitse leger in 1940 Nederland binnenvalt en Rotterdam bombardeert, is van al die grandeur in één klap weinig meer over. De haven wordt zwaar getroffen, bijna de helft ervan is na de aanval verwoest. De wederopbouw heeft vanwege de strategische waarde topprioriteit en er wordt zo snel mogelijk gestart met het herstel. Het duurt echter nog tot 1950 voor de hele haven weer gebruiksklaar is.

In 1950 is de opbouw van de haven klaar, vijf jaar na het eind van de oorlog. "Vijf jaar waarin een Herculesarbeid is verricht."

Na de wederopbouw van de haven gaat het eigenlijk opvallend snel weer goed. Mede doordat de Duitse industrie zich vlug herstelt komt de handel met het achterland rap op gang. En die groei gaat zo hard dat er in de jaren vijftig al nieuwe uitbreidingen nodig zijn: de Eemhaven en de Botlek worden ten westen van de stad aangelegd.

Na de wederopbouw van de haven gaat het eigenlijk opvallend snel weer goed. Mede doordat de Duitse industrie zich vlug herstelt komt de handel met het achterland rap op gang. En die groei gaat zo hard dat er in de jaren vijftig al nieuwe uitbreidingen nodig zijn: de Eemhaven en de Botlek worden ten westen van de stad aangelegd.

plattegrond van rotterdam met de havens

Het blijft de decennia erna niet bij twee uitbreidingen. In hoog tempo volgt in de jaren zestig een nieuw gebied, om ruimte te bieden aan de steeds grotere schepen die olie naar Rotterdam brengen. In 1958 begint de aanleg van Europoort op het rustige eiland Rozenburg, bij Hoek van Holland. De grenzen van de haven worden steeds verder opgerekt om aan de enorme vraag in binnen- en buitenland te voldoen. In 1962, tijdens de aanleg van Europoort, is de eens zo kleine vissershaven uitgegroeid tot grootste haven ter wereld.

De grootste haven ter wereld

Op de plek waar eerst nog het rustige eiland Rozenburg ligt, wordt in de jaren zestig volop gebouwd aan nieuwe havencomplexen in 'Europoort'.

Rotterdam is in 1962 New York voorbijgestreefd als grootste haven ter wereld. Gemeenschappelijk programma van Europese televisieorganisaties.

Europoort is nog maar net af, als blijkt dat er in de grootste haven ter wereld opnieuw een tekort aan ruimte ontstaat. De scheepvaart neemt wereldwijd enorm toe en schaalvergroting lijkt onvermijdelijk. Als er geen maatregelen worden genomen, zal de Nieuwe Waterweg snel verstopt raken door de vele verwachte scheepsbewegingen. In 1964 besluit de regering tot weer een nieuwe uitbreiding. Niet op bestaand land, want daar is amper meer ruimte, maar op nieuw land. In de Noordzee, voor de kust van Hoek van Holland, wordt de Maasvlakte aangelegd. Omwonenden zijn sceptisch. De enorme expansie van de afgelopen decennia leidt tot onrust over de veiligheid en bezorgdheid over het milieu. Na een grote brand op de olieraffinaderij bij Pernis vragen veel mensen zich af: waar ligt de grens van de industrialisatie?

De Maasvlakte

Buurtbewoner van het havengebied: “Ik heb nog de zenuwen ervan, ik vind het nu niet meer veilig”

Dhr. Rodenburg, directeur van Shell Tankers B.V verwacht dat de groei door kan blijven zetten, zonder grote kans op scheepsrampen.

Groeit de Rotterdamse haven nog?

Na de opening van de Maasvlakte is de stad Rotterdam lange tijd terughoudend met het toekennen van meer land voor havenuitbreidingen. Er lijkt ook weinig plek te zijn om nog verder te groeien. Andere concurrerende havengebieden blijven wel groeien, waardoor Rotterdam in 2004 haar titel van de grootste ter wereld moet inleveren aan Shanghai en Singapore. Er komt wel nog een nieuw gebied in de inmiddels derde haven ter wereld: de Maasvlakte wordt uitgebreid met de Tweede Maasvlakte. In 2008 begint de aanleg van zo’n duizend hectare nieuw overslaggebied en vijf jaar later wordt de jongste uitbreiding in gebruik genomen.

Betuweroute

Naast de havenuitbreidingen wordt er ook geïnvesteerd in het transport van goederen naar het achterland. In 1998 start men met de aanleg van een spoorlijn tussen de havens en de Duitse grens: de Betuweroute. Ondanks protesten van critici, omwonenden en natuurbeschermers - en enorme vertraging en kostenoverschrijding - opent de goederenspoorlijn in 2007 dan echt.

Recente uitbreidingen

In 2005 is er overeenstemming over de aanleg van de Tweede Maasvlakte. "Een fantastische balans tussen economische groei en duurzaamheid en leefbaarheid"

In 1991 maakt Joost Klerkx zich zorgen over de geplande aanleg van de Betuwelijn, die mogelijk door zijn huis komt te liggen.

Welke toekomst heeft de Rotterdamse Haven?

De periode van groei en schaalvergroting is nog lang niet voorbij. Het havenbedrijf verwacht ook weer de komende jaren een sterke groei in scheepvaartverkeer en overslag. In hun Havenvisie 2030 voorspelt het havenbedrijf 76 tot 350 miljoen ton extra goederenoverslag te verstouwen. Tegelijkertijd gaat de Rotterdamse haven verregaande samenwerkingen aan met concullega’s in binnenland en buitenland, zoals Dordrecht, Roemenië en Brazilië. Desondanks zijn er nogal wat gebieden die meer groeien. Havens in China groeien de laatste jaren veel sneller dan de onze. Beleidsmakers verwachten daarom ook niet dat Rotterdam in de toekomst weer de grootste haven ter wereld zal krijgen. Mogelijk valt ze zelfs uit de wereldwijde top 10. “Ik zal niet verbaasd zijn als dit gebeurt. En de haven zal er dan ook niet meer in terugkeren,” voorspelt de directeur van het Havenbedrijf Rotterdam eind 2016. 

Hoeveel goederen worden er overgeslagen in Rotterdam?

In 2022 wordt er voor 467.389 miljoen ton aan goederen en producten overgeslagen in de haven van Rotterdam. Meer details zijn hier te zien.

De cijfers (2022)

Rotterdam Containers

29,9 % van de massa die wordt overgeslagen bestaat uit zeecontainers. Gevuld met de meest uiteenlopende goederen en producten, zoals etenswaren en elektronica.

ijzererts

17,1% van de totale overslag is 'droog massagoed', zoals sojabonen, steenkool en ijzererts, hier op de foto.

Olie

Zogenaamd 'nat massagoed' vormt het grootste deel van de totale overslag op Rotterdam: 45,5% van het geheel is bijvoorbeeld plantaardige oliën, ruwe aardolie en benzine.

Breakbulk

'Breakbulk' is alles wat als stukgoed van de boot af komt, zoals auto's, rollen staal en rollen papier. Deze markt vormt 7,5% van de totale overslag.

Er dienen zich kansen aan om de Rotterdamse haven in plaats van de grootste, de slimste te maken. Paul Smits van het Rotterdamse Havenbedrijf zegt hierover in Tegenlicht: “Een haven zou zich moeten ontwikkelen tot logistieke informatiehub,” een zelfdenkende, volautomatische doorvoermachine die zorgt voor een efficiëntere manier van werken. Rotterdam staat dan niet meer bekend als de grootste, maar mogelijk in de toekomst wel als de intelligentste haven ter wereld. Niet slecht, voor een voormalig vissersstadje.

Toekomst van de Rotterdamse haven

Ondanks dat de haven niet meer de grootste is ter wereld, ligt er een kans om wel de slimste te zijn.

De Rotterdamse haven gaat verregaande samenwerkingen aan met concullega’s in binnen- en buitenland.

In het kort

  • De aanleg van een dam in de Rotte vormt het begin van een stad die tot ver in de achttiende eeuw niet veel meer is dan een kleine vissersplaats.

  • Als lokale zakenmannen en ingenieurs in de tweede helft van de negentiende eeuw plannen maken om de havens te ontwikkelen, leidt dit in korte tijd tot een grote bevolkingsgroei.

  • De aanleg van de Nieuwe Waterweg maakt Rotterdam geschikter als haven voor grote zeeschepen.

  • Aan het begin van de oorlog lijdt Rotterdam grote verliezen, maar na de wederopbouw komt de haven er – mede door de grote vraag naar goederen en grondstoffen uit Duitsland – weer snel bovenop.

  • In de jaren zestig en zeventig wordt de haven flink uitgebreid, met onder meer de Botlek, Eemhaven, Europoort en Maasvlakte, Vanaf 1962 heeft Rotterdam de grootste haven ter wereld.

  • In 2004 is Rotterdam niet meer de grootste. Er liggen wel kansen om de slimste en meest efficiënte haven ter wereld te worden.

En je weet het!

Anderen het laten weten?

auteur

Door Paul Koster

Ook interessant

om te weten