Waarom was de Eerste Wereldoorlog zo verschrikkelijk?
Gepubliceerd: 5-9-2017
Laatste update: 03-03-2023
Miljoenen soldaten komen om tijdens de Eerste Wereldoorlog (1914-1918). Nederland is onpartijdig en blijft daardoor gespaard, maar in de landen om ons heen wordt een vreselijke strijd uitgevochten. Het gevecht in België en Frankrijk loopt al snel vast, waarna soldaten vier jaar lang onder verschrikkelijke omstandigheden in loopgraven zitten.
Redacteur: Sjoerd Huismans
Waarom breekt WO I uit?
Er zijn honderden redenen voor het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog in 1914, maar de meeste komen erop neer dat de Europese grootmachten en hun leiders bang zijn voor elkaar. Het Duitse Keizerrijk is een nieuw, groot, machtig land en Frankrijk en Groot-Brittannië zien dat als een bedreiging. Frankrijk is bovendien het grensgebied Elzas-Lotharingen verloren in de Frans-Duitse oorlog en wil dit terug.
Het is de tijd van nationalisme: om zo groot en sterk mogelijk te worden breiden landen hun leger en vloot uit. Omdat iedereen dit doet, verkeert iedereen nog steeds in grote onzekerheid. Daarom zoeken landen naar bondgenoten. In verdragen spreken zij af elkaar te steunen als een van hen wordt aangevallen. In aanloop naar de oorlog ontstaan zodoende twee militaire allianties: de Triple Entente (later ‘geallieerden’ genoemd) waarin Engeland, Frankrijk en Rusland de hoofdrolspelers zijn, en de Triple Alliantie (later ‘centralen’ genoemd), bestaande uit Duitsland, Oostenrijk-Hongarije, het Ottomaanse Rijk (de voorloper van het huidige Turkije) en later in de oorlog Bulgarije. Omdat in die tijd veel Europese landen koloniën hebben, raakt bijna de hele wereld verdeeld tussen de twee allianties.
Terwijl het aangewakkerde nationalisme Duitsland en ook Italië heeft verenigd tot grote, sterke eenheidsstaten, zijn er ook landen die juist verzwakt raken door nationalistische gevoelens. In Oostenrijk-Hongarije leven vele volkeren samen waaronder Tsjechen, Slowaken, Kroaten en Serviërs. Zij zijn klaar met de onderdrukking door de Oostenrijkers en de Hongaren die de dienst uitmaken. Vanuit die motivatie schiet de Bosnisch-Servische student Gavrilo Princip op 28 juni 1914 de Oostenrijks-Hongaarse kroonprins Franz Ferdinand dood in Sarajevo.
De Oostenrijks-Hongaarse kroonprins Franz Ferdinand en zijn vrouw Sophie in Sarajevo, enkele minuten voor ze worden vermoord.
Vanaf dat moment loopt de spanning hoog op, en na een maand van politiek gesteggel stort het hele kaartenhuis in elkaar. Oostenrijk verklaart Servië de oorlog. De Russische tsaar Nicolaas II beschouwt de Serviërs als broedervolk en mobiliseert zijn leger. De Duitse keizer Wilhelm II – een aangetrouwde neef van Nicolaas – probeert de tsaar op andere gedachten te brengen, maar dit mislukt. Daarop verklaart Duitsland de oorlog aan Rusland. Frankrijk, een bondgenoot van Rusland, mobiliseert zijn leger. Duitsland verklaart de oorlog aan Frankrijk en legt België een ultimatum op: alleen als het leger een vrije doortocht krijgt, wordt de neutraliteit van de Belgen gerespecteerd. België weigert. Als het Duitse leger een dag later België binnenvalt, verklaart het Verenigd Koninkrijk (dat België neutraliteit had gegarandeerd) Duitsland de oorlog. Binnen een week zijn alle Europese grootmachten met elkaar in oorlog.
Wie vechten tegen wie tijdens de Eerste Wereldoorlog, en hoe is het conflict ontstaan? De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start.
Waar zijn gevechten tijdens WO I?
De Duitsers willen oprukken via België en Noord-Frankrijk, om vervolgens Parijs in te nemen en het Franse leger richting het noordoosten in de rug aan te vallen. Na een snelle overwinning op Frankrijk zou het Duitse leger dan al zijn energie kunnen steken in de oorlog aan het oostfront, tegen Rusland.
Dit plan mislukt totaal. De Belgen, die zichzelf neutraal hebben verklaard, weigeren Duitsland de vrije doortocht en bieden onverwacht felle tegenstand. De Duitse opmars wordt vertraagd. Nadat de Fransen en de Engelsen te hulp schieten, komt de oorlog aan het westfront zelfs helemaal vast te liggen. Soldaten komen geen meter meer vooruit en graven zich in.
In de vroege ochtend van 4 augustus 1914 trekken Duitse troepen het neutrale België binnen.
Jarenlang vechten ze vanuit kilometerslange loopgraven tegen elkaar. Het is er de hel op aarde: slaapgebrek, kou, regen, honger, dorst, modder, ratten, besmettelijke ziektes, loopgravenvoeten en de stank van uitwerpselen en ontbindende lijken zijn misschien wel de ergste vijanden van de soldaten. Tussen de twee vijandelijke linies ligt een strook niemandsland dat overgestoken moet worden als een aanvallende partij de loopgraven van de vijand wil bereiken. De aanvaller maakt zich daarbij kwetsbaar voor vijandelijk vuur, bovendien zijn er vaak landmijnen en prikkeldraadversperringen gelegd om oprukken nog moeilijker te maken.
Aan het oostfront is wel veel beweging: de Duitsers blijven maar winnen van het zwakke Russische leger. Bovendien is er in Rusland zelf het nodige aan de hand. De opstanden tegen het gehate tsarenregime leiden in 1917 tot de Oktoberrevolutie, waarbij de communisten onder leiding van Lenin aan de macht komen in Rusland. Direct wordt een staakt het vuren met Duitsland afgekondigd, wat het einde van Rusland in de Eerste Wereldoorlog betekent.
Er zijn nog veel meer fronten. De Italianen horen oorspronkelijk bij de centralen, maar lopen in 1915 over naar de geallieerden. In het geheime ‘Pact van Londen’ beloven Engeland, Frankrijk en Rusland grondgebied aan Italië in ruil voor militaire steun. Zo komt er een zuidfront: jarenlang vechten de Italianen in de ijskoude Dolomieten op 3500 meter hoogte tegen de Oostenrijkers, zonder enig succes. Japan, sinds 1902 een bondgenoot van Groot-Brittannië, valt Duitse koloniën in Oost-Azië en de Stille Oceaan aan en Britse legers vallen het Ottomaanse Rijk (Turkije) aan om via daar het Russische leger te kunnen bevoorraden.
Hoe eindigt de Eerste Wereldoorlog?
De kansen aan het westfront keren pas als de Verenigde Staten, die tot dan toe neutraal bleven, zich in 1917 aansluiten bij de geallieerden. De Amerikanen zijn verontwaardigd over de almaar toenemende agressie van Duitsland. De Amerikaanse soldaten zijn niet verzwakt door de jarenlange loopgravenoorlog en zorgen voor nieuwe energie.
Amerikaanse soldaten vechten aan het eind van de oorlog tegen de Duitsers bij Verdun (september 1918)
In augustus 1918 beseft de Duitse legerleiding dat een overwinning er niet meer inzit. In oktober dient Duitsland een verzoek tot wapenstilstand in bij de Amerikanen, waarna deze op 11 november wordt getekend in een treinwagon in het bos van Compiègne (Noord-Frankrijk). Naar schatting zijn in totaal zeventien miljoen burgers en soldaten om het leven gekomen in de Eerste Wereldoorlog.
De vernietigende Eerste Wereldoorlog in beeld. Hoe is Europa veranderd door de oorlog?
Het eind van de oorlog zorgt voor veel landen voor veranderingen, bijvoorbeeld een revolutie of een nieuwe bestuursvorm. Het moderne Turkije ontstaat onder Atatürk, en ten oosten van Europa vormt de Sovjet-Unie zich. Meer over de ontstaansgeschiedenis van de Sovjet-Unie zie en lees je hier.
In het Verdrag van Versailles (1919), waarin de vredesbepalingen worden vastgelegd, wordt de Volkenbond opgericht, een internationale organisatie die 'een einde aan alle oorlogen' moet maken. De Volkenbond mislukt grotendeels, maar de gedachte dat oorlog voorkomen kan worden door beslissingen over te hevelen van nationale regeringen naar internationale organisaties ligt wel aan de basis van de Verenigde Naties en de Europese Unie.
Duitsland krijgt de volledige schuld van de oorlog in de schoenen geschoven. Het land moet zich ontwapenen en grondgebied inleveren en wordt bovendien gedwongen tot absurd hoge herstelbetalingen, met economische rampspoed tot gevolg. Adolf Hitler gebruikt de onvrede onder het volk om in 1933 aan de macht te komen, met alle gevolgen van dien. De basis voor de Tweede Wereldoorlog (1940-1945) ligt er al.
In het kort
Er zijn honderden redenen voor het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog: vaak wordt gewezen op opkomend nationalisme en het instabiele machtsevenwicht.
De Duitsers willen snel Frankrijk uitschakelen en zich dan richten op Rusland, maar dat mislukt. In België en Frankrijk liggen soldaten jarenlang tegenover elkaar in loopgraven, waar het de hel op aarde is.
In 1918 is er eindelijk een doorbraak, Duitsland geeft zich over. Na de oorlog zijn er grote veranderingen in veel landen.
