Willem Holleeder zwaait en roept als hij me ziet. Hij leunt tegen de brugleuning op de Amsterdamse Keizersgracht. Een lange man, als altijd in het zwartgekleed en herkenbaar aan zijn fikse reukorgaan. Naast hem staan zijn ‘vaste’ fotograaf en een bevriende crimineel. Ik fiets het drietal voorbij, zwaai terug, maar besluit niet te stoppen. Het is maandag 8 oktober 2012, vier dagen later zal Holleeder zijn beruchte interview geven in het televisieprogramma College Tour.

Waarom fiets ik door? Niet omdat ik niet in Holleeder ben geïnteresseerd; ik heb als misdaadverslaggever van Vrij Nederland mijn vingers blauw geschreven over zijn misdaden. Ook niet omdat ik bang voor hem ben, hoewel ik zijn angstaanjagende reputatie maar al te goed ken. Nee, ik heb geen zin om handenschuddend met hem te worden gefotografeerd.

Veel anderen steken hun hand wel uit en staan sindsdien zij aan zij met Holleeder gefotografeerd. Cabaretier Najib Amali, acteur Peter Faber, kickboxer Badr Hari en presentatrice Britt Dekker, om er maar een paar te noemen. Dat gebeurt allemaal in 2012 nadat Holleeder in januari van dat jaar is vrijgelaten; hij heeft er dan een gevangenisstraf van zes jaar op zitten voor afpersing. In een paar maanden tijd groeit hij uit tot de knuffelcrimineel van Nederland. De ex-gedetineerde schrijft wekelijks een column in het tijdschrift Nieuwe Revu, neemt het nummer Willem is Terug op met Lange Frans, is te gast in het radioprogramma van Ruud de Wild en schuift tenslotte aan op het podium bij Twan Huys.

Dat was in 2012. In 2018, zes jaar verder, is Willem Holleeder niet meer zo aaibaar. Sinds februari van dat jaar staat de ontvoerder van Freddy Heineken en de afperser van Willem Endstra terecht voor het opdracht geven tot vijf huurmoorden. Hij wordt verdacht opdrachtgever te zijn van de liquidaties op vastgoedman Endstra, kroegbaas Thomas van der Bijl, hasjhandelaar Kees Houtman, beroepscrimineel Johnny Mieremet en last but not least collega-Heinekenontvoerder Cor van Hout. Daarnaast voor doodslag op Robert ten Haak, die tijdens de moordaanslag op Van Hout wordt geraakt en twee weken later overlijdt.

Na zijn detentie komt Holleeder in 1992 weer vrij. Het blijft daarna een decennium relatief rustig rond de Neus. In het Amsterdamse criminele milieu is hij nog steeds prominent aanwezig, maar pas begin deze eeuw krijgt de veroordeelde ontvoerder opnieuw nationale aandacht. Dat gebeurt als zijn criminele opponent John Mieremet een interview geeft aan De Telegraaf, waarin hij Holleeder ervan beschuldigt zakenmensen af te persen.

Als in 2004 vastgoedman Willem Endstra wordt doodgeschoten, duiken er allerlei stukken op (een dagboek, geheime gesprekken met de politie, een notarisverklaring) waarin Endstra dat beeld bevestigt.

Hij heeft gedwongen 17 miljoen euro moeten betalen aan Holleeder, in wie hij jarenlang een vriend zag. Die ontboezeming is het startsein van een lang en uitputtend opsporingsonderzoek en leidt tot een veroordeling van negen jaar. Opnieuw is Holleeder op het podium verschenen en deze keer om er te blijven.

Dat alles – zijn criminele carrière, zijn aanwezigheid in de media, het schisma in de familie - maakt de zaak tegen Holleeder een niet eerder vertoond drama waar we met z’n allen gefascineerd naar kijken.

Na zijn vrijlating in 2012 is zijn rol die van de getapte Amsterdamse boef, maar het gefluister over Holleeders moorddadige inborst is nooit ver weg. Toch duurt het tot februari 2018 voor hij zich moet verantwoorden voor wat vijanden, nabestaanden en de politie al jaren beweren: Holleeder heeft meerdere huurmoorden op zijn geweten. Zijn vermeende handlangers zijn dan al veroordeeld tot levenslange gevangenisstraffen in het zogenaamde Liquidatieproces. Nu is de Neus zelf aan de beurt, in een strafzaak die nóg mediagenieker is geworden door de onthutsende en onthullende verklaringen die zijn zussen Sonja en Astrid over hun broer hebben afgelegd.

Toch lijkt Holleeder na zijn straf voor de ontvoering in eerste instantie een fatsoenlijke carrière te ambiëren. Dat zeggen mensen om hem heen en dat zegt hij zelf ook. Hij krijgt een relatie met een meisje uit de bovenwereld, een telg uit een steenrijke Amsterdamse vastgoedfamilie. En hij legt het aan met Willem Endstra, die in de jaren tachtig met grote banken en institutionele beleggers zaken doet. Het lijkt warempel dat Holleeder echt een stap richting bovenwereld maakt.

Dat dat uiteindelijk is mislukt, ligt volgens de crimineel niet aan hem. De opsporingsinstanties, andere criminelen en niet in het minst de media hebben hem veroordeeld tot een misdadig leven. Of zoals zijn toenmalige advocaat Bram Moszkowicz het in 2006 zegt over zijn cliënt: Just when I thought I was out, they pull me back in, een bekende quote uit de Godfather-triologie.

Zo simpel is het natuurlijk niet. Holleeder geeft zelf toe dat hij altijd in ‘het milieu’ is blijven hangen. "Ik ben iemand die nou eenmaal veel mensen in de onderwereld kent. Ik ga niet met mijn neus in de lucht lopen", zegt hij op 12 februari 2018 tegen de rechter. Maar hij lijkt zijn rol kleiner te maken, want volgens het OM en vele getuigen is hij de afgelopen decennia juist een belangrijke factor geweest in het criminele scene.

Ik ben een boef, maar geen moordenaar.

Natuurlijk, het dreigen en schelden maakt hem nog geen opdrachtgever voor liquidaties. In Holleeders eigen woorden: "Ik ben een boef, maar geen moordenaar." Toch is er veel meer bewijs tegen de verdachte dan alleen de verklaringen van familieleden. Het OM brengt twee belangrijke kroongetuigen in stelling, Fred Ros en Peter la Serpe. Beiden zijn veroordeeld voor moorden die ook Holleeder worden aangerekend. Ros en La Serpe sloten een deal met de Nederlandse staat: in ruil voor hun biecht kregen ze strafvermindering en bescherming. Beiden vertellen hoe Holleeder als opdrachtgever op de achtergrond opereerde.

In alle stilte bereidden politie en OM een offensief voor, dat een einde moest maken aan de macht van de zogenaamde ‘Hollandse Netwerken’: veelal vanuit Amsterdam opererende criminele organisaties, die waren ontstaan in de jaren tachtig en negentig en waarvan de leiding bestond uit autochtone Nederlanders. Ze lieten openlijk hun macht zien, drongen door tot de bovenwereld en leken onaantastbaar.

Holleeder en zijn handlangers waren de belichaming van die ondermijnende criminaliteit geworden. Veel hoofdrolspelers zijn inmiddels dood of zitten voor jaren in de cel. Als ook ’s lands beroemdste crimineel definitief van het toneel verdwijnt, lijkt de missie definitief geslaagd.

Na een megaproces oordeelt de Amsterdamse rechtbank in 2019 dat Holleeder tussen 2002 en 2006 zes aanslagen heeft uitgelokt.  Bij die aanslagen werden 5 moorden, een doodslag en een poging tot moord gepleegd. Daarnaast werd aan één slachtoffer zwaar lichamelijk letsel toegebracht. Holleeder krijgt levenslang. Hij gaat in beroep, maar de uitspraak houdt stand.