Het welvaartsniveau van de ouderen verschilt enorm. Immers: sommige families kunnen iets opzij leggen voor later, andere niet. Het derde kabinet-Drees besluit iets te doen aan de inkomensongelijkheid van de ouderen door iedere oudere -man en vrouw- boven de 65 jaar een gelijk basisinkomen te geven: de AOW. Die Algemene Ouderdomswet zal onderdeel worden van de verzorgingsstaat. “Mijn opa kon ineens cadeautjes voor ons kopen”, vertelt Riek Lem.

Met ingang van 1957 krijgt iedere oudere dezelfde toelage die bovendien bestand is tegen inflatie. Als het geld minder waard wordt, stijgt de AOW. En juist dat was bij welke eerdere regeling dan ook nooit het geval geweest.

De dekking van de AOW wordt betaald uit de inkomstenbelasting, op te brengen door alle werkenden van de volgende generatie: het solidariteitsbeginsel. Voor wie in 1957 65 jaar is en een jaar of 90 oud zal worden, geldt: nooit betaald, maximaal geprofiteerd!

Tot de bankencrisis van 2008 lijkt het pensioen waardevast en gegarandeerd. Maar in het laatste decennium is voor veel mensen duidelijk geworden dat de beleggingen van een pensioenfonds ook onder druk staan. De opbrengst van de beleggingen kunnen goed renderen, maar wanneer de langjarige rente laag staat zoals na de bankencrisis, moet het pensioenfonds steeds meer geld reserveren om op termijn iedereen te kunnen uitkeren. Want op die manier wordt de dekking van het fonds berekend, de mate waarin het geld van het fonds de aanspraken van de deelnemers dekt.

Dekkingsgraad onder de 100 procent? Dan geen indexatie, of zelfs korting op je pensioen. En daardoor hobbelt het pensioenbedrag dus achteruit, ondanks dat het leven duurder wordt. Tien jaar geleden had niemand van die zogenoemde dekkingsgraad gehoord, nu wordt iedereen die pensioen spaart er maandelijks van op de hoogte gehouden.

Dan zijn er nog een derde, vierde en vijfde pijler. De eerste pijler, AOW, krijgt uiteindelijk iedereen. Deelname aan de tweede is voor veel mensen in loondienst verplicht en automatisch. Maar omdat er steeds meer Zelfstandigen Zonder Personeel (ZZP’ers) zijn in Nederland die niet verplicht meeverzekerd zijn, wordt het steeds belangrijker dat we zelf iets gaan doen. Immers: zij betalen wel mee voor AOW en zullen dat uiteindelijk ook krijgen, maar nemen vaak niet deel aan een pensioenfonds dat die AOW aanvult tot 70 procent van hun gemiddelde salaris.

De derde pijler bestaat uit financiële producten, zoals lijfrentes en bankspaarproducten die we zelf kunnen afsluiten. In totaal maken die producten in Nederland slechts zo’n 6 procent van het totale pensioenvermogen uit, juist omdat AOW en aanvullend pensioen respectievelijk 54 procent en 40 procent bedragen (getallen 2016). In veel Europese landen zijn die verhoudingen juist omgekeerd, omdat die landen veel minder verplichte deelname aan een bedrijfspensioenfonds in de tweede pijler kennen.

De vierde pijler is langer doorwerken. Want wie langer doorwerkt, betaalt langer aan zijn pensioen en heeft minder jaren pensioen nodig. En dan wordt het hele stelsel afgesloten met de vijfde pijler die bestaat uit het afgeloste koophuis. Wie zijn huis heeft afbetaald, hoeft immers niet meer te betalen voor zijn woonlasten en heeft tegelijk vermogen opgebouwd. Maar, hij of zij woont in zijn pensioenvermogen en zal dus iets moeten doen om aan het geld te komen. Traditioneel was dat het huis verkopen en verhuizen naar een huurwoning, maar tegenwoordig ontstaan langzaam constructies waarmee ouderen de eigen woning weer kunnen ‘opeten’ en zo aan geld kunnen komen.