Wie krijgt de erfenis van je ouders?
Gepubliceerd: 3-5-2018
Laatste update: 01-05-2023
We sparen en vergaren ons leven lang. We kopen spullen, soms een huis, maar sparen vooral geld. Wat krijgen we van onze ouders en wat geven we zelf door aan de volgende generatie? Dat is in Nederland geregeld met allerlei wetten en regels. Zo betaalt iedereen belasting over hun erfenis. Maar waarom gaan erfenissen eigenlijk niet helemaal naar de overheid?
Redacteur: Rob Bruins Slot
Programma: Kasboekje van Nederland
Hoe werkt een erfenis?
Via een testament kun je je erfenis opmaken. In een testament kun je bijvoorbeeld aangeven wie de erfgenamen zijn en vastleggen dat een bepaald onderdeel van de erfenis naar een specifiek persoon gaat. Ook kun je zorgen dat personen die volgens de wet niets erven, een deel van de erfenis krijgen.
Als iemand overlijdt en er is geen testament, wijst de wet erfgenamen aan. Dit kan alleen familie zijn, verdeeld in vier groepen. Is er een nabestaande in de eerste groep, dan geldt deze als erfgenaam. De personen in de andere groepen komen dan niet meer in aanmerking. Als er niemand is in de eerste groep, zijn de personen in de volgende groep de erfgenaam, en zo gaat dat verder. Als er in geen van de vier groepen erfgenamen zijn, dan gaat de erfenis naar de Staat der Nederlanden.
Vier groepen
- Eerste groep: de echtgenoot of echtgenote (niet van tafel en bed gescheiden) en de kinderen; daarna eventuele kleinkinderen.
- Tweede groep: de ouders tezamen met broers en zussen van de overledene; daarna ooms en tantes; daarna neven en nichten.
- Derde groep: de grootouders; daarna oudooms en -tantes; daarna achterneven en -nichten.
- Vierde groep: de overgrootouders.
Wat kun je erven?
Geld
Vermogen kan in Nederland na de dood in principe vrijelijk worden doorgegeven. Immers: over vermogen is tijdens het leven al vermogensbelasting betaald. Wie een erfenis ontvangt, betaalt echter 10 tot 40 procent belasting over het gedeelte dat boven de vrijstelling valt. Hoe hoog de vrijstelling exact is, hangt af van je relatie met de overledene. Als partner, kind of andere erfgenaam betaal je verschillende tarieven en voor alle categorieën gelden andere vrijstellingen.
Wie een erfenis ontvangt, moet bedenken wat je ermee doet. De één spaart het op voor later terwijl de ander het gelijk opmaakt. In de uitzending van Kasboekje van Nederland krijgen Jopie en Bert Siebeling een erfenis en zij zijn van mening dat ze die intact moeten laten voor de volgende generatie, om opnieuw door te geven. “We zijn zo opgevoed. Een erfenis is niet voor jezelf, daar blijf je vanaf. Die geef je door!” Op een gegeven moment, ook op aandringen van hun dochter, bedenken ze dat ze er wel van mogen genieten.
De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start.
Het doorsnee bedrag aan geld en andere bezittingen dat mensen nalaten lag de afgelopen jaren vaak rond de 24.000 euro. Dat betekent dat de helft van de mensen minder doorgeeft aan de volgende generatie en de helft meer.
Een erfenis ontvangen is lang niet altijd goed nieuws. Sommige mensen laten bijvoorbeeld een schuld na en soms zijn erfenissen aanleiding voor familieruzies. Het gebeurt bijvoorbeeld dat mensen geen contact meer hebben met een of meer familieleden vanwege een erfenis. Wanneer erfgenamen bijvoorbeeld veel schulden hebben of geen werk, rekenen zij meer op een erfenis en zullen zij daar eerder over ruziën. Daarnaast ontstaan problemen met de erfenis sneller wanneer een van de ouders hertrouwd is. Ook wanneer nakomelingen zelf zorgtaken op zich nemen, kan dat tot problemen leiden.
Het ergste vindt mevrouw Dijkers dat er niets meer over is van het familiecontact.
In het erfrecht in Nederland zijn afspraken die voor iemands dood gemaakt zijn niet bindend. Dit betekent dat de afspraken, als het moment daar is, aan de kant kunnen worden geschoven door de nabestaanden. In bijvoorbeeld België is dat anders geregeld: afspraken over nalatenschappen zijn daar wel geldig voor de wet. Als ook in Nederland van tevoren wordt vastgelegd wie welk percentage krijgt, zou er misschien minder reden tot ruzie over het nalatenschap zijn bij de families.
Of de familie kan zich erop voorbereiden dat opa zijn hele erfenis aan een goed doel schenkt. Uit onderzoek van 89 organisaties blijkt namelijk dat Nederlanders steeds vaker goede doelen opnemen in hun testament. Zo’n 300 miljoen euro wordt per jaar aan goede doelen nagelaten. Dat bedrag ligt hoger als ook religieuze instellingen zoals kerkgenootschappen worden meegerekend. Goede doelen zijn vrijgesteld van erfbelasting.
Vastgoed
Soms is er een heel landgoed door te geven. Dat lijkt altijd erg prettig als erfenis, maar in dezelfde uitzending van Kasboekje van Nederland verhaalt Janneke Godziejewski over het landgoed in de Achterhoek dat zij van haar vader doorgegeven heeft gekregen. Het is al 400 jaar in de familie en ze wil het landgoed graag bij elkaar houden. Maar een landgoed is geen verdienmodel.
De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start.
Het verhuren en pachten van grond is ingewikkeld. Om de boerderijen op het landgoed te verhuren, zou Godziejweski die ingrijpend moeten verbouwen en een onrealistisch hoge huur moeten vragen om de investering terug te krijgen. Ze bedenkt daarom een pachtvorm die in de wereld van de landgoederen met interesse wordt bekeken.
De eigenaar van het landgoed verkoopt de boerderij aan iemand die binding heeft met de omgeving, wat de eigenaar belangrijk vindt. De koper van de boerderij pacht de grond. De eigenaar krijgt het eerste recht de boerderij terug te kopen op het moment dat de koper de boerderij verlaat. De eigenaar houdt zo controle over wie er in de boerderij trekt en er worden duidelijkere voorwaarden gesteld aan ieders rechten en plichten.
Schulden
Maar soms is er helemaal geen erfenis. Niet iedereen heeft iets door te geven: er is geen tijd geweest om iets op te bouwen, of iemand maakt al het gespaarde geld op tijdens het pensioen. Soms is de erfenis een schuld.
Moet je een erfenis accepteren?
Gelukkig zijn er meer opties dan het zuiver aanvaarden van een erfenis. Zo kan je ook beneficiair aanvaarden. Dan maak je een voorbehoud en hoef je eventuele schulden van je overleden ouders niet uit eigen zak te betalen. Deze afwikkeling kost wel meer tijd: je moet een schriftelijke verklaring afleggen bij de rechtbank.
Op 1 september 2016 is de vernieuwde ‘Wet bescherming erfgenamen tegen schulden’ ingegaan waardoor het meenemen van een familiefotoboek of het naar de kringloop brengen van een oude vaas niet meer wordt gezien als een daad van zuivere aanvaarding van de nalatenschap. Op deze manier komen erfgenamen niet onverhoopt te zitten met (eventueel verborgen) schulden, zoals Cees en Bea wel overkomt wanneer ze het huis van Oma Dinie opruimen en met een schuld van 35.225 euro komen te zitten.
Weiger je een erfenis? Dan ook geen dierbare spullen
Een andere manier om een erfenis met schulden af te handelen is de erfenis verwerpen. Maar dan krijg je ook echt niéts: ook niet de familiefoto’s, persoonlijke brieven of platencollectie. Je kunt een erfenis verwerpen als er meer schulden zijn dan vermogen. Maar het kan ook een optie zijn als je niets met je ouders te maken wilt hebben of als je knallende ruzie hebt met andere erfgenamen.
Waarom gaat onze erfenis niet naar de overheid?
Is het (ethisch) juist dat rijke families hun vermogen doorgeven aan de volgende generatie? Zou de erfenis niet naar de overheid moeten gaan, zodat iedereen in Nederland gelijk begint?
De Franse econoom Thomas Piketty, die in 2014 door toenmalig GroenLinks-kamerlid Jesse Klaver naar de Tweede Kamer wordt gehaald voor een hoorzitting, vindt van wel. Piketty stelt dat de rijken steeds rijker worden, terwijl de middenklasse nauwelijks vooruitkomt. Hij betoogt in het kort dat werken nooit zoveel zal opbrengen als het doorgeven van vermogen. Volgens Piketty houden erfenissen klassenverschil dus in stand.
Een erfenis vergroot de verschillen
Via erfenissen geven we dus vermogensongelijkheid door aan de volgende generaties. Dat is van alle tijden, maar de hoge huizenprijzen versterken dit effect: een erfenis van een huis met een waarde van een miljoen vergroot de verschillen meer dan een erfenis van een huis van een ton.
Piketty laat zien dat de grote vermogensverschillen voor het overgrote deel bestaan uit woonvermogen. Die ongelijkheid duidt hij aan als een generatiekwestie: babyboomers hebben enorme erfenissen opgebouwd, omdat hun huizen flink in waarde zijn gestegen. Inmiddels is de vermogensoverdracht van deze ‘rijke’ ouders naar hun kinderen in volle gang.
Schenk een ton voor het huis van je kind
De mogelijkheid om belastingvrij een ton te schenken aan jonge huizenkopers versterkte de ongelijkheid in woonvermogens en woonkansen. Tijdens de bankencrisis in 2008 maakt de overheid het mogelijk om 100.000 euro te schenken aan je kinderen, zodat zij een huis kunnen kopen. Dit staat bekend als de 'jubelton'. Niet omdat de overheid zo gesteld is op het gezin als de hoeksteen van de samenleving, maar om het hoofd te bieden aan de stagnerende woning- en hypotheekmarkt.
Die regeling is vanaf 2017 voortgezet. Voorwaarde is wel dat de 100.000 euro voor een woning bedoeld moet zijn, en voor een kind jonger dan 40 jaar of aan een ander die tussen de 18 en 40 jaar oud is. Tot verrassing van de overheid werd hier meer gebruik van gemaakt dan verwacht en is er blijkbaar meer “slapend” vermogen dan vermoed. Vanaf 1 januari 2023 is het bedrag flink naar beneden bijgesteld.
De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start.
‘Met de warme hand’
Ook Bert en Jopie uit de uitzending van Kasboekje van Nederland geven zo hun geld door. Een deel van hun vermogen schenken Bert en Jopie vervroegd aan hun dochter die een huis wil kopen. Zij heeft hierdoor geen recht meer op een erfenis als Bert en Jopie overlijden.
Erfenissen gaan voorlopig juist steeds minder naar de overheid. De erfbelasting is nu redelijk hoog: tussen de 10 en 40 procent. Juist daardoor maken steeds meer mensen gebruik van de mogelijkheid om belastingvrij te schenken aan familie of een goed doel. Dit staat bekend als het doorgeven ‘met de warme hand’. Zo raak je zo min mogelijk van de erfenis ‘kwijt’ aan de overheid.
In het kort
Een erfenis is geregeld met allerlei wetten, onder andere over de belasting. Via een testament kun je je erfenis opmaken. Is er geen testament, dan wijst de wet erfgenamen aan.
Je kunt geld, vastgoed, maar ook schulden erven. Of een slechte sfeer door een familieruzie. Een erfenis is dus niet altijd goed nieuws.
Je hoeft een erfenis niet te accepteren. Je kunt naast zuiver aanvaarden ook beneficiair aanvaarden of de erfenis verwerpen.
Erfgenamen willen hun erfenis graag doorgeven. Steeds vaker gebeurt dat ‘met de warme hand’, ook om de redelijk hoge erfbelasting te omzeilen. Steeds minder erfenissen gaan daardoor naar de overheid.
