World Press Photo: Wat maakt een foto iconisch?
Gepubliceerd: 11-5-2018
Laatste update: 18-04-2024
Van het napalmmeisje tot de monnik die zichzelf in brand steekt: sinds 1955 selecteert de jury van World Press Photo elk jaar de iconische nieuwsfoto’s. Welke zijn de belangrijkste? En waarom staan bepaalde nieuwsfoto’s op ons netvlies gegrift en vergeten we andere?
Redacteur: Tess de Bruijn
Wat is World Press Photo?
In 1955 organiseren Nederlandse fotografen van de Nederlandse Vereniging van Fotojournalisten een internationale variant van de Zilveren Camera wedstrijd. Steeds meer buitenlandse fotografen willlen namelijk meedingen voor de Zilveren Camera.
De oprichters, waaronder fotografen Sem Presser, Bram Wisman, Peter van Breukelen en Ben van Meerendonk, noemen de wedstrijd World Press Photo. Ze hopen het vak fotojournalistiek meer prestige te geven en ontwikkelingen daarin te stimuleren.
De wedstrijd
Persfotografen en fotoagentschappen uit de hele wereld zenden hun beste nieuwsfoto’s jaarlijks in. Een gekozen jury maakt uiteindelijk een selectie en verkiest daarvan de belangrijkste nieuwsfoto van het jaar. Daarnaast vergeeft World Press Photo ook prijzen in de categorieën: algemeen nieuws, hard nieuws, natuur, sport, portretten, langlopende projecten, hedendaagse kwesties en dagelijks leven.
Voor de eerste wedstrijd in 1955 zenden 42 fotografen uit 11 landen hun werk in. Gekoppeld aan de wedstrijd organiseren de oprichters een grote overzichtstentoonstelling. De winnende foto is die van een motorrijder en wordt gekozen omdat hij precies op het juiste moment is genomen
Hoewel de wedstrijd vanuit Nederland wordt georganiseerd is de jury internationaal. Tijdens de Koude Oorlog zorgt de organisatie dat juryleden uit zowel het Oosten als het Westen evenredig zijn vertegenwoordigd. “Dus vroegen we twee Russen en twee Amerikanen, maar ook een Engelsman, een Duitser en een Fransman om de balans zo zuiver mogelijk te houden” aldus medeoprichter Van Breukelen.
De wedstrijd is razend populair. Voor de 61e editie zenden 4,548 fotografen uit 125 verschillende landen 73,044 foto’s in voor de wedstrijd. De hoofdprijs? 10.000 euro en een van de meest prestigieuze prijzen uit de fotojournalistiek op je naam.
Wat is een typische World Press Photo?
World Press Photo staat tegenwoordig bekend om de selectie van harde nieuwsfoto’s, maar dit is niet hoe de oprichters de wedstrijd voor zich zien. Zo vindt oprichter Ben van Meerendonk dat in de wedstrijd meer de nadruk moet liggen op foto’s die het alledaagse leven vastleggen.
Een winnende foto moet vooral herkenbaar zijn, je moet je in de situatie kunnen verplaatsen. Voor Van Meerendonk kan een beetje regie of manipulatie daarbij geen kwaad. Zo zet hij voor een foto van een dodenherdenking zijn jonge dochtertje rouwend bij het graf van een RAF-soldaat.
Hoewel sommige oprichters enigszins losjes over de manipulatie van foto’s denken, geldt dit niet voor de onafhankelijke jury van World Press Photo. De ingezonden foto’s mogen qua kleur enigszins bewerkt zijn, maar mogen verder op geen enkele manier bewerkt of veranderd zijn. Is de foto geënsceneerd? Dan keurt de jury deze af. De jury controleert dus altijd de winnende foto op authenticiteit.
“Het moet nou eens een keer klaar zijn met al die foto’s van ellende.”
Ondanks de wens van sommige oprichters om het harde nieuws buiten de wedstrijd te houden groeit World Press Photo al vrij snel uit tot een verzameling harde nieuwsfoto’s die staan voor iets groters. De World Press Photo van het jaar 1957 laat de tiener Dorothy Counts zien, die onder groot gejoel naar de middelbare school loopt in North Carolina. Het is de eerste dag dat de school gemengd wordt en de bewoners van North Carolina zijn fel tegen haar komst.
Belangrijk voor de jury van World Press Photo is dat de winnende foto van het jaar de fotojournalistiek van dat jaar samenvat, maar ook een probleem, situatie of evenement van journalistiek belang vat. Daarnaast moet de foto demonstreren dat de fotograaf creatief is en goed betekenis kan geven aan dat wat hij fotografeert.
Een winnende World Press Photo is dus zowel technisch van hoge kwaliteit, maar vertelt ook een bepaald verhaal. De context duidt de foto maar de foto vertelt ook iets over de situatie waar de foto in is genomen.
Enkele winnaars van de World Press Photo
De Vietnamoorlog in beeld
Tussen 1963 en 1975 domineert de Vietnamoorlog de krantenkoppen, het is een van de meest gefotografeerde conflicten. Meer dan 30 prijzen gaan tussen 1963 en 2011 naar foto’s over de Vietnamoorlog en de nasleep ervan. Zes keer wint een foto van Vietnam de World Press Photo van het jaar.
De eerste winnende foto over Vietnam is de World Press Photo van 1963 van Malcolm Browne. Op deze foto zet de Vietnamese monnik Thich Quang Duc zichzelf in brand in Saigon uit protest tegen de onderdrukking van de boeddhisten door het regime van Zuid-Vietnam. De Amerikaanse president John F. Kennedy vertelt later dat hij na het zien van deze foto besloot dat de Verenigde Staten iets aan de situatie moesten doen. Iconische foto’s kunnen dus ook bijdragen aan verandering, maar de impact van iconische foto’s is vaak kleiner dan we denken.
In 1968, enkele jaren later, is het de Britse fotograaf Eddie Addams die de wereld schokt met zijn foto van de executie van een Vietcong soldaat door generaal Nguyen Ngoc Loan. De foto symboliseert de beestachtigheid van de oorlog. Hoewel Eddie Addams nog altijd geroemd wordt om deze foto, heeft de foto voor hem een bittere nasmaak.
Addams en Loan worden in de jaren na de foto goed bevriend en Addams voelt zich schuldig over de impact van de foto op het leven van generaal Loan. “Twee mensen zijn overleden in die foto: de generaal vermoordde de Viet Cong, ik vermoordde de generaal met mijn camera.”
Meer weten over de aanleiding, het verloop en het eind van de Vietnamoorlog? Je ziet en leest het hier.
In 1972 bevestigt de foto van het Vietnamese meisje Kim Phuc nogmaals de gruwelijkheid van de oorlog in Vietnam. De Vietnamese fotograaf Nick Ut is toevallig in de buurt van het dorpje Trang Bang als de regio plots wordt gebombardeerd met napalm.
"Dat moment heeft voor altijd mijn leven veranderd."
De foto die Nick Ut maakt is nog altijd iconisch en doet het verzet tegen de Vietnamoorlog en het Zuid-Vietnamese regime groeien. Nick Ut brengt Kim Phuc na de foto naar het ziekenhuis waar ze een jaar lang blijft om te herstellen.
Nog altijd herinneren de littekens haar dagelijks aan de dag die haar leven voorgoed verandert Sinds 1997 is Kim Phuc goodwillambassadrice voor UNESCO. De foto wint zowel de World Press Photo als de Pullitzerprijs, beide van 1973.
Wat maakt bepaalde foto’s iconisch en anderen niet?
Sommige foto’s staan op ons netvlies gegrift, anderen vergeten we met hetzelfde gemak. We krijgen dagelijks op sociale media honderden foto’s voorgeschoteld. Wat maakt foto's nu iconisch?
Herkenbaarheid is belangrijk. Foto’s van menselijk drama worden vaak iconisch. Ze spreken de kijker aan. En ze zijn ongemakkelijk. De kijker krijgt het gevoel iets te moeten doen en voelt zich misschien zelfs schuldig dat hij of zij dit niet kan. Iconische foto’s hebben daarnaast vaak ook een politieke dimensie: ze staan voor groter leed in de wereld.
De iconische foto van Kim Phuc is een goed voorbeeld. Het jonge meisje komt schreeuwend om hulp op de fotograaf en eigenlijk ook de kijker afrennen. Maar het zou ieder kind kunnen zijn, ook die van jou. De foto staat voor meer dan alleen de oorlog in Vietnam. Het staat ook symbool voor kinderen in oorlogssituaties, voor misdaad tegen de mensheid. Het meisje op de foto staat symbool voor hulpeloosheid. De foto is dus in meerdere verhalen te gebruiken. Daarom komt de foto vaker terug in de media. De foto van Kim Phuc wordt vrij laat genomen in de Vietnam Oorlog. De foto bevestigt een bestaand beeld van de gruwelijkheid van de oorlog.
Een foto wordt echt iconisch en herinnerd als hij vaker terugkomt in de media. Het helpt dan ook als een foto meerdere verhalen kan vertellen. Van generatie op generatie dragen we zo foto’s over. Neemt een jaaroverzicht op televisie of een schoolboek de foto op, dan is de kans groot dat de foto ons bijblijft. Daarnaast helpt de bekenheid die een prijs als de World Press Photo genereert.
Iedereen kan een goede foto maken, maar welke foto's slaan aan en blijven op ons netvlies gegrifd?
Maar niet alle iconische foto’s zijn ook World Press Photo’s. De foto van het vluchtelingenjongetje Aylan Kurdi op het strand van het Turkse Bodrum is bij velen op het netvlies gegrift. Toch schopt de foto het niet tot World Press Photo van het jaar 2015. De winnende foto is van een jongetje dat de oversteek wel haalt. Een duidelijke keuze van de jury voor hoop boven wanhoop.
Nieuwsuur interviewt fotografe Nilüfer Demir en vader Abdullah Kurdi over de iconische foto.
Foto’s die tot de verbeelding spreken worden vaak gezien als iconisch en het helpt als de jury van de wedstrijd de foto selecteert, omdat deze dan bij veel mensen bekend wordt.
In het kort
In 1955 initiëren Nederlandse fotografen een internationale variant van de Zilveren Camera.
Een typische World Press Photo is technisch sterk maar vertelt ook een bepaald verhaal. De foto wordt geduid door de context, maar vertelt ook iets over die situatie.
De winnende foto’s ten tijde van de Vietnamoorlog staan bij velen nog op het netvlies gegrift.
Een foto wordt iconisch als deze een bepaald beeld dat al bestaat in de samenleving bevestigt, herkenning oproept en een gebeurtenis simplificeert.
