Waarom is Jeruzalem zo belangrijk voor moslims, joden en christenen?

Jeruzalem_header
Waarom is Jeruzalem zo belangrijk voor moslims, joden en christenen?

Gepubliceerd: 11-5-2018

Laatste update: 26-02-2024

Jeruzalem is een van de heetste hangijzers in het Midden-Oosten. Het is een stad waar vaak om is gevochten. Met veel geweld. Waarom is Jeruzalem zo belangrijk voor de moslims, joden en christenen?

Waarom is Jeruzalem zo belangrijk?

Jeruzalem is voor joden, christenen en moslims een van de belangrijkste steden op aarde. Ze hebben er ieder hun eigen heilige plekken. Het is een stad met veel gevoeligheden, op zowel religieus als politiek terrein. Dat merken ook de organisatoren van de Ronde van Italië[1] in 2018 wanneer zij aankondigen dat de ronde van start gaat in ‘West-Jeruzalem’. Israël reageert meteen door te zeggen dat er geen apart West- of Oost-Jeruzalem bestaat. Voor Israël is Jeruzalem namelijk gewoon de hoofdstad. Israël heeft hier de belangrijkste regeringsgebouwen en het parlement gevestigd.

Jeruzalem_capital

In 2017 erkent de VS Jeruzalem als hoofdstad van Israël en verhuist hun ambassade van Tel Aviv naar die stad. Deze mededeling van de toenmalige Amerikaanse president Trump veroorzaakt veel wereldwijde discussie[2]. Trump doet wat de meeste landen niet durven of willen doen.

De meeste landen erkennen de Israëlische annexatie van het oostelijk deel van de stad niet. Zij houden vast aan het idee dat Jeruzalem een internationale status moet krijgen of dat het een gedeelde hoofdstad moet worden als er een tweestatenoplossing komt, waarbij een Palestijnse en Israëlische staat naast elkaar leven. En dus nemen de Verenigde Naties in 2017 een (niet-bindende) resolutie aan die de Amerikaanse erkenning van Jeruzalem als hoofdstad van Israël afkeurt.

De VN-resolutie wordt overschaduwd door uitspraken Trump.

Kan ik na een snelle reis door de geschiedenis het Jeruzalem van nu begrijpen?

Dat kan, maar daarvoor moeten we wel zo’n honderd jaar terug in de tijd. In 1917 veroveren de Britten Jeruzalem. De vorige ‘eigenaar’ is het Ottomaanse Rijk, een groot (vanuit het huidige Turkije geregeerd) rijk dat eeuwen heeft bestaan, maar tijdens de Eerste Wereldoorlog wordt verslagen door onder meer de Britten en de Fransen.

Al tijdens die oorlog hebben de Britten aan de Joden, die verspreid over de wereld wonen, beloofd dat zij een ‘nationaal thuis’ zullen krijgen in het gebied dat wordt aangeduid als Palestina. Deze regio is ook de plek waar het Jodendom ooit is ontstaan en waaruit veel joden, in de eerste eeuw, zijn verdreven na een conflict met de Romeinse machthebbers.

Nadat de Eerste Wereldoorlog is afgelopen, arriveren steeds meer Joden in Palestina. Dat heet dan inmiddels ‘Mandaatgebied Palestina’. De Britten hebben een internationaal mandaat gekregen om dit voormalig stukje Ottomaans Rijk naar zelfstandigheid te begeleiden.

De toestroom van Joden na de Eerste Wereldoorlog leidt tot spanningen, zeker met de Arabieren die in dit gebied wonen, voornamelijk moslim zijn en zich Palestijn noemen. Even proberen de Britten de immigratie te verminderen. Maar na de Tweede Wereldoorlog, waarin miljoenen Joden tijdens de Holocaust zijn vermoord, zien veel Joden die de oorlog hebben overleefd Palestina als hun enige mogelijkheid om in vrede te wonen. Intussen wordt het steeds urgenter dat er een structurele oplossing voor Palestina komt. De Britten zullen namelijk op 15 mei 1948, als hun mandaat afloopt, uit Palestina vertrekken. Dan is er geen derde partij meer om de vrede te bewaren.

De VN besluit Jeruzalem onder internationaal gezag te plaatsen.

De Verenigde Naties mengen zich in 1947 in de kwestie. Er komt een opdelingsplan: sommige gebieden worden Joods, andere zijn voor de Arabische moslims, de Palestijnen. Maar beide groepen claimen Jeruzalem als hoofdstad. De VN heeft daar, op papier, een oplossing voor: de stad moet onder internationaal gezag komen.

Het is leuk bedacht, maar de werkelijkheid haalt de plannen in. Op 14 mei 1948 roepen de Joden de staat Israël uit. Arabische buurlanden pikken dat niet en vallen het gebied binnen. Jordaanse troepen nemen het belangrijkste stuk van Jeruzalem in, zoals de oude stad in het oosten van de stad, waar ook de oude Joodse wijk is. Daar vernielen Jordaanse troepen synagogen en nog veel meer gebouwen in de hoop dat er nooit meer een Jood zal wonen.

Het westelijk deel van Jeruzalem komt in handen van de Joden, terwijl het oosten zelfs verboden gebied wordt voor Joden. Tussen 1949 en 1967 scheiden een muur en een hek West-Jeruzalem van Oost-Jeruzalem.

Waarom is het jaar 1967 zo belangrijk voor Jeruzalem?

In het jaar 1967 volgt een nieuwe oorlog, bekend als de Zesdaagse Oorlog. Je zou het ook een preventieve aanval kunnen noemen. Israël denkt dat Arabische buurlanden iets van plan zijn en besluit de eerste klap uit te delen.

Israël krijgt niet alleen de Gazastrook (van Egypte), de Westelijke Jordaanoever (van Jordanië) en de Golanhoogvlakte (van Syrië) in handen, maar weet zich ook verzekerd van de hoofdprijs: Oost-Jeruzalem. De Jordaanse troepen die daar zitten trekken zich terug. Israël heeft daarmee heel Jeruzalem in handen. Al blijft die situatie een bron van onrust, omdat de Palestijnen het hier niet mee eens zijn en omdat er heilige plekken liggen voor zowel joden, christenen als moslims. Deze drie godsdiensten zijn op het oog heel verschillend, maar hebben ook overeenkomsten. Hun oorsprong ligt in het omstreden gebied. Deels vertellen ze dezelfde verhalen. Ook zien ze bijvoorbeeld de figuur Abraham als aartsvader. Die zou volgens de overlevering in de buurt van de Tempelberg zijn zoon Isaak aan God hebben willen offeren.

Een veteraan blikt terug op de Zesdaagse Oorlog. "Het was opwindend en euforisch."

Waarom is Jeruzalem zo belangrijk voor de Joden?

Voor Joden is de Tempelberg in Jeruzalem belangrijk, omdat hier de Klaagmuur staat. Dat is een overgebleven muur van de tweede tempel (de vorige was ook verwoest) die ooit op de Tempelberg stond en in het jaar 70 werd vernield door de Romeinen. Vanaf dan ongeveer spreken we over de diaspora: joden die verspreid over de wereld gaan wonen. Er blijven weinig joden achter en er komt dus ook geen nieuwe tempel.

Jeruzalem_klaagmuur

De enige overgebleven muur, die ook wel Westmuur wordt genoemd, is nu een plek waar joden bidden en ‘klagen’ over de verwoesting van de tempel en het verdrijven van de joden. Gelovigen stoppen ook briefjes met gebeden en verzoeken in de muur. Overigens bidden mannen en vrouwen gescheiden van elkaar. Plannen om dit te veranderen zijn tot nu toe tegengehouden door ultraorthodoxe joden.

Mogen mannen en vrouwen gezamenlijk bidden bij de Klaagmuur?

Waarom is Jeruzalem belangrijk voor moslims?

De Klaagmuur is ook een deel van het fundament waarop twee belangrijke islamitische heiligdommen staan: de Rotskoepel en de Al Aqsamoskee. Die zijn rond het jaar 700 neergezet, na de islamitische verovering. Het zijn na Mekka en Medina de belangrijkste heiligdommen voor moslims. Hier vandaan zou de profeet Mohammed naar de hemel zijn opgestegen. 

Jeruzalem_moskee

Wanneer de Israëlische oppositieleider (en latere premier) Ariel Sharon in 2000 besluit deze plek te bezoeken, is de woede onder Palestijnen groot. Het leidt tot een nieuwe Palestijnse opstand, de Tweede Intifada, die tot 2005 duurt.

Rellen op de Tempelberg

Waarom is Jeruzalem zo belangrijk voor christenen?

Voor christenen is Jeruzalem de stad waar Jezus sterft aan het kruis en waar hij ook weer opstaat uit de dood. Op de plek in de oude stad waar dat zou zijn gebeurd staat de Heilige Grafkerk, met midden in de kerk ‘het Heilig Graf’. Het is een belangrijke pelgrimsplek voor christenen, die hier vaak arriveren over de Via Dolorosa: de route die Jezus met het kruis op zijn rug zou hebben gelopen, op weg naar zijn dood.

De Heilige Grafkerk

De sleutels van de kerk zijn in handen van twee Palestijnse (moslim-)families. De reden daarvoor is dat de verschillende christelijke geloofsgemeenschappen die de Heilige Grafkerk mogen gebruiken, onderling ruzie hebben over het gebruik van de kerk.

Jeruzalem_viadolorosa

Is er nu veel veranderd in Jeruzalem sinds 1967?

Jeruzalem is sinds 1967 met grote regelmaat het toneel van ernstige rellen, aanslagen of demonstraties. De Palestijnen blijven bij het standpunt dat Jeruzalem ook hun hoofdstad moet zijn als er een tweestatenoplossing komt voor het Israëlisch-Palestijns conflict. Maar de Israëlische greep op het oostelijk deel is in al die jaren nogal verstevigd. In 1980 neemt het Israëlisch parlement de Jeruzalemwet aan. Hierin staat dat Jeruzalem de ‘eeuwige en ondeelbare hoofdstad’ van Israël is.

Verder is het bouwen van een muur die Palestijnse gebieden afschermt van Israël een van de belangrijkste maatregelen die Israël sinds 1967 heeft genomen. De muur, die deels een hek is, loopt ook langs Jeruzalem. Daar is hij, net als op de Westoever, vaak ook een hindernis tussen Palestijnen onderling.

De muur die de Israëlische en Palestijnse wereld scheidt.

Israël heeft er ook voor gezorgd dat er steeds meer huizen in Oost-Jeruzalem komen die door joden worden bewoond. Zoiets kan door nieuwe huizen neer te zetten. Of door Palestijnen uit hun huizen te verdrijven.

In de wijk Sheikh Jarrah wil Israël huizen bouwen Joodse kolonisten. Voor de Palestijnse families is er dan geen plek meer. 

Dit soort zaken blijft gebeuren en leidt regelmatig tot internationale verontwaardiging. Daar lijkt Israël weinig om te geven.

Bijna iedere dag confrontaties in Jeruzalem.

Intussen verandert de samenstelling van de Joden in Jeruzalem. Het wordt steeds meer een stad waar seculiere joden plaats maken voor orthodoxe joden. Seculiere joden vertrekken naar andere steden, bijvoorbeeld Tel Aviv.

Jeruzalem is meer dan een stad: "het is een droom". 

Zal de status van Jeruzalem ooit veranderen?

Je moet altijd voorzichtig zijn met het voorspellen van de toekomst  in het Midden-Oosten. Maar meer dan 50 jaar na de Israëlische verovering van Oost-Jeruzalem zijn er weinig tekenen die er op wijzen dat er grote veranderingen op komst zijn.

Palestijnen willen het liefst dat de klok wordt teruggedraaid naar 4 juni 1967, de dag voordat de Zesdaagse Oorlog begint en Oost-Jeruzalem in handen valt van Israël. Dat lijkt een utopie. Israël heeft VN resoluties en internationale verontwaardiging hierover altijd naast zich neergelegd. Het land beroept zich op historische aanspraken op het gebied en zegt dat de veiligheid van Israël het beste gewaarborgd is met hoe de situatie nu is, dus zonder gebieden terug te geven. 

Vier vrijdagen per jaar mogen moslims uit bezet gebied naar Jeruzalem tijdens de ramadan. "Waarom kunnen wij niet zonder vergunning naar binnen?"

De Amerikaanse erkenning van Jeruzalem als hoofdstad van Israël is daarbij alleen maar een bevestiging van die status quo. Bovendien zal deze daad van Trump de Amerikaanse positie als neutrale bemiddelaar in het Israëlisch-Palestijns conflict bemoeilijken. En als er geen nieuwe gesprekken over vrede komen, betekent het ook dat er voorlopig weinig zal veranderen in dit muurvaste conflict.  

Jeruzalem_Trump

In het kort

  • Jeruzalem is al vele eeuwen een stad die belangrijk is voor zowel joden, christenen als moslims. In de oude stad van Jeruzalem liggen heiligdommen van deze religies erg dicht bij elkaar.

  • Kort voordat de staat Israël in 1948 wordt gesticht, spreken de Verenigde Naties zich uit over welk deel van Palestina aan de Joden zou moeten toekomen en welk deel voor de Palestijnen is. In dit zogeheten ‘opdelingsplan’ staat dat Jeruzalem, dat door beide partijen wordt geclaimd, onder internationaal bestuur moet komen.  

  • De meeste landen erkennen Jeruzalem niet als hoofdstad van alleen Israël. Zij vinden dat er ruimte moet blijven voor een toekomstig scenario waarbij Jeruzalem ook de hoofdstad is van een toekomstige Palestijnse staat. De meeste ambassades staan daarom in Tel Aviv.

  • Israël doet er alles aan om voldongen feiten te creëren om Jeruzalem in handen te houden. Volgens zijn eigen wetten is Jeruzalem ‘de eeuwige en ondeelbare hoofdstad’. Daarbij wordt het land nu geholpen door de VS die Jeruzalem wel erkennen als hoofdstad van Israël en de Amerikaanse ambassade van Tel Aviv naar Jeruzalem hebben verhuisd.

Geraadpleegde bronnen

    En je weet het!

    Anderen het laten weten?

    auteur

    Door Hans Jaap Melissen

    Ook interessant

    om te weten