Hoe bescherm je je tegen de zon?
Gepubliceerd: 21-6-2018
Laatste update: 23-02-2023
Zonlicht geeft ons energie, zorgt dat ons lichaam vitamine D aanmaakt en laat planten groeien. Kortom: de zon is onmisbaar voor het leven op aarde. Maar de UV-straling afkomstig van de zon kan ook veel schade aanrichten. Wat betekent de beschermingsfactor (SPF) in je zonnebrandcrème? En: Is de zonnebank schadelijker dan de echte zon?
Redacteur: Saskia Wayenberg
Wat is UV-straling?
Johan Wilhelm Ritter ontdekt in 1801 dat de zon ultraviolette straling uitstraalt. UV-straling is een vorm van energie die zich verplaatst in golven en die we niet met het blote oog kunnen zien. In vergelijking met het normale zonlicht heeft UV-straling een korte golflengte. Daardoor bevat UV-straling veel meer energie. Met die energie kan de straling chemische reacties in gang zetten waardoor een lange blootstelling aan UV-straling schadelijk is voor veel organismen, zoals mensen en dieren.
Ultraviolette straling is opgedeeld in UVA, UVB en UVC. De ozonlaag houdt UVC volledig tegen. En dat is maar goed ook, want deze vorm van UV-straling richt onherstelbare schade aan en is dodelijk. De typen straling die wel de aarde bereiken, zijn UVA en UVB. Het grootste deel van de straling bestaat uit UVA (98,7 %). Lange tijd schenken we geen aandacht aan deze soort, omdat UVB de verbranding van de huid veroorzaakt. Onderzoekers denken dat UVA geen kwaad kan. Pas later is duidelijk geworden dat UVA huidveroudering veroorzaakt en de groei van een melanoom stimuleert. In de ochtend moet het zonlicht, en dus ook de UV-straling, een langere weg afleggen naar de aarde dan in de middag. In de middaguren wordt er meer straling doorgelaten en daarom noemen we de zon in de middag ook wel het ‘sterkst’. De kans op verbranding en bruin worden is tussen 12.00 en 15.00 uur het grootst.
Naast dat de zon de belangrijkste lichtbron van de aarde is, kan het licht ook razendsnel reizen. Met een snelheid van 300.000 kilometer per seconde reist het door de ruimte.
De ozonlaag kan ook dunner worden. Wanneer dat gebeurt, komt er meer UV-straling in het zonlicht. Begin jaren negentig is de ozonlaag dunner dan ooit. Eind 1994 stelt de Europese Unie scherpe grenzen aan de productie en het gebruik van cfk’s (stoffen die de ozonlaag afbreken). Sinds 2001 is het gebruik van deze schadelijke stoffen zelfs wereldwijd verboden. In de jaren daarna gaat het langzaam beter en herstelt de ozonlaag zich. Toch is er nu een kink in de kabel: wetenschappers hebben ontdekt dat ergens ter wereld een bepaald type cfk weer op grote schaal geproduceerd en gebruikt wordt. Het lijkt er dus op dat er iemand bezig is met een illegale activiteit, maar geen enkel land heeft de productie aan de VN gemeld. Guus Velders, hoogleraar luchtkwaliteit en klimaatinteracties van de Universiteit Utrecht en onderzoeker aan het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), vertelt hierover meer.
Wie saboteert de ozonlaag?
NPO Radio 1 - Nieuws & Co, 17 mei 2018
00:00
00:00
Hoe wordt de zonkracht bepaald?
De zonkracht is een maat voor de hoeveelheid UV-straling in het zonlicht die daadwerkelijk de aarde bereikt. Hoe hoger de zon staat (in de middaguren), hoe hoger de zonkracht. De zonkracht varieert daarnaast met de seizoenen. We denken vaak dat de temperatuur die zonkracht beïnvloedt, maar dat werkt niet zo. Op een ietwat frisse maar zonnige dag kan de zonkracht net zo hoog zijn als op een snikhete dag. Het RIVM meet de zonkracht voortdurend en ontwikkelt op 30 april 1997 de UV-index. Die loopt van geen UV-straling tot de maximale hoeveelheid UV-straling in het zonlicht.
Een aantal factoren bepaalt de zonkracht. De hoogte van de zon, de dikte van de bewolking, de mate van weerkaatsing en de dikte van de ozonlaag spelen een rol. In de zomer meet het KNMI vaak een zonkracht tussen vijf en zeven. ’s Winters ligt dit rond één. De hoogste zonkracht die ooit in Nederland werd gemeten, werd in juni 2017 bereikt in De Bilt.
Wat betekent de beschermingsfactor (SPF) in zonnebrandcrème?
De mate waarin een zonnebrandcrème bescherming biedt, staat op de verpakking vermeld als Sun Protection Factor (SPF). Die beschermingsfactor geeft aan hoeveel ultraviolette straling de crème tegenhoudt en hoeveel langer je in de zon kunt blijven.
"Met zonnebrandcrème is iets heel geks aan de hand."
Wanneer je normaal na zo’n tien minuten in de zon verbrand raakt, kun je met factor twee dubbel zo lang (dus twintig minuten) van de zon genieten. In theorie zou je met factor twintig tweehonderd minuten kunnen bakken zonder te verbranden. Maar dat kan natuurlijk niet. Door verschillende factoren zoals zwemmen, zweten, het strand en de reflectie van UV-straling via het zand moeten we véél vaker smeren. Daarnaast speelt je huidtint een grote rol: hoe lichter de huid, hoe sneller je verbrandt. Daarom is het erg belangrijk om een zonnebrandcrème te gebruiken die afgestemd is op jouw huidtype en de omstandigheden waarin je je bevindt.
Uit onderzoek van de Consumentenbond blijkt dat niet alle zonnebrandcrèmes met factor 30 die factor ook daadwerkelijk bevatten.
Hoe word je dan bruin?
In onze huid bevinden zich kleurcellen. Onder invloed van zonlicht gaan die cellen pigment aanmaken. Dat ligt als een soort beschermend kapje over de cellen in je huid en beschermt tegen te veel zon. Pigment heeft meestal een bruinige kleur en dit zorgt ervoor dat de huid verkleurt.
"Het heeft vooral te maken met sociale status."
Hoe meer zonlicht er op je huid schijnt, hoe meer pigment er wordt aangemaakt en hoe meer je verkleurt. Maar: een te lange blootstelling aan zonlicht resulteert in verbranding.
Wanneer de huid te lang wordt blootgesteld aan zonlicht ontstaat er een brandwond. Zonverbranding schalen we in in graden. Een eerstegraads zonverbranding ontstaat binnen twee tot twaalf uur en verdwijnt weer binnen drie dagen. De huid is verkleurd en pijnlijk bij aanraking. De zonverbranding verdwijnt zonder dat de huid daarbij afschilfert. Een tweedegraads brandwond ontstaat ook binnen twee tot twaalf uur en verdwijnt na drie dagen. De huid is erg verkleurd en zéér pijnlijk bij aanraking. Daarnaast kan de huid gaan verschilferen (het vervellen) en blijven er tijdelijke pigmentvlekken achter.
Zonverbranding
UVB-stralen zijn heel krachtig. Ze dringen minder diep door de huid dan UVA-stralen en veroorzaken DNA-schade en verbranding van de huid.
Een derdegraads zonnebrand treedt al op na een aantal uren en veroorzaakt een extreem warme en rode huid. Daarnaast ontstaan er vochtophopingen en blaren. Na zo’n vier dagen verschilfert de huid. De gevolgen van een derdegraads zonverbranding zijn huidoneffenheden, de zogeheten gerstekorrels (milia) en hyperpigmentatie waarbij teveel pigment zich ophoopt in bepaalde delen van het lichaam.
Met name bij kinderen verhoogt verbranding van de huid de kans om op latere leeftijd huidkanker te ontwikkelen aanzienlijk.
De laatste, meest ernstige vorm van zonverbranding, is de vierdegraads. Deze vorm kenmerkt zich (naast alle symptomen van een derdegraads verbranding) door koorts, algehele malaise, uitdroging, oververhitting en flauwvallen.
Een te lange blootstelling aan zonlicht veroorzaakt niet alleen zonverbranding, ook een zonnesteek ligt op de loer. Bij een zonnesteek is er sprake van oververhitting. Door een te lange blootstelling aan zonlicht stijgt de lichaamstemperatuur. Het natuurlijke transpiratiesysteem faalt, waardoor het lichaam de warmte er niet meer uit kan zweten. Dit resulteert in een constante, te hoge lichaamstemperatuur. Een zonnesteek kan in twee fasen worden ingeschaald. Voor beide fases geldt dat het slachtoffer zo snel mogelijk uit de zon moet worden gehaald, zodat het afkoelen kan beginnen: in de schaduw en het liefst met een verkoelende, natte doek.
Zweten zorgt ervoor dat het lichaam afkoelt. Dit 'koelsysteem' is ontregeld wanneer sprake is van een zonnesteek.
Eerste fase zonnesteek:
Bij een zonnesteek in de eerste fase is er sprake van een sterk verhoogde lichaamstemperatuur, hoofdpijn, duizeligheid, misselijkheid, veel zweten, een versnelde hartslag en een droge, hete mond. Daarnaast gaat deze fase gepaard met een rode huid of juist een klamme, koude huid en eventueel spierpijnen.
Tweede fase zonnesteek:
Deze extreme fase van de zonnesteek noemen we ook wel een hitteberoerte. Het is de meest ernstige vorm van oververhitting. Het lichaam is niet meer in staat te transpireren en raakt in shock. Daarnaast vertoont het slachtoffer verward gedrag en kunnen hallucinaties optreden. Wanneer er niets wordt gedaan, neemt de kans op een epileptische aanval en flauwvallen toe en kan een zonnesteek zelfs fataal worden. Daarom is het van groot belang direct professionele hulp in te schakelen.
Hoe ontstaat huidkanker?
Huidkanker ontstaat meestal door UV straling van zonlicht of straling van de zonnebank. Als dit te lang gebeurt kan erfelijk materiaal van huidcellen beschadigd raken. Hierdoor kunnen huidcellen kwaadaardig worden en zich ongeremd delen. Jaarlijks overlijden ruim negenhonderd mensen aan de gevolgen van huidkanker en krijgen meer dan vijftigduizend mensen de diagnose. Het aantal nieuwe gevallen stijgt ieder jaar hard. Tussen 1990 en 2015 is het aantal huidkankerpatiënten met 308% gestegen en het RIVM verwacht een nog sterkere toename. De verwachting is dat één op de vijf Nederlanders ooit een vorm van huidkanker ontwikkelt. Daarmee is huidkanker de meest voorkomende kankersoort in Nederland. Ons land behoort tot de top-3 landen waar huidkanker het meest voorkomt. Een vermoedelijke oorzaak is de toename van het aantal ouderen. Zij zijn in hun leven langer blootgesteld aan het zonlicht. Andere oorzaken zijn het gebruik van zonnebanken en de toegenomen blootstelling aan de zon bij zonvakanties en op wintersport.
Huidkanker ontstaat meestal door UV straling van zonlicht of straling van de zonnebank. Als dit te lang gebeurt kan erfelijk materiaal van huidcellen beschadigd raken. Hierdoor kunnen huidcellen kwaadaardig worden en zich ongeremd delen.
Huidkanker
Is de zonnebank schadelijker dan de echte zon?
Een zonnebank zendt UV-straling uit. Of die straling nu kunstmatig gecreëerd wordt of van de zon afkomstig is: het is beide schadelijk voor de huid. Tijdens een zonnebank sessie wordt de huid in een korte tijd blootgesteld aan een enorme hoeveelheid UV-straling. Hoe meer UV-straling, hoe hoger het risico op huidkanker. Ook voor het opbouwen van vitamine D hoef je geen bezoek te brengen aan de zonnestudio. Want zonnebanken stralen vrijwel alleen UVA uit (de straling die een grote rol speelt bij de ontwikkeling van huidkanker) terwijl UVB zorgt voor de aanmaak van vitamine D.
Vanwege de toename van huidkanker is in veel landen discussie of zonnebanken niet verboden zouden moeten worden. Sommige landen doen dit al. Zo is Australië, na Brazilië, het tweede land dat inmiddels zonnen onder een zonnebank verbiedt. In de deelstaten Nieuw-Zuid-Wales, Victoria, Zuid-Australië, Tasmanië en Queensland mogen zonnestudio’s en sportscholen vanaf 1 januari 2019 geen zonnebanken meer verhuren. Ook België wil het verhuren van zonnebanken gaan verbieden. Dermatoloog Jorrit Terra van het UMC Groningen is voorstander van een verbod. Hij spreekt zijn zorgen uit in een interview met Gezondheid&Co. Toch lijkt het hem niet haalbaar om ook in Nederland het kunstmatig zonnen te verbieden. Volgens Terra moet er juist meer gedaan worden om het bewustzijn op dat gebied te vergroten. De Tweede Kamer is tot nu toe dezelfde mening toegedaan en ziet vooral nut in goede voorlichting en leeftijdsrestricties.
Roken en drinken is ook niet verboden terwijl we weten dat het schadelijk is.
Jorrit Terra, dermatoloog
In het kort:
UV-straling is een vorm van energie die zich verplaatst in golven en die we niet met het blote oog kunnen zien. De straling bevat een grote hoeveelheid energie en kan daardoor schadelijk zijn voor veel organismen.
De zonkracht is een maat voor de hoeveelheid UV-straling in het zonlicht dat de aarde bereikt. De zonkracht wordt bepaald door de hoogte van de zon, de dikte van de bewolking, de mate van weerkaatsing en de dikte van de ozonlaag.
De beschermingsfactor (SPF) geeft aan hoeveel UV-straling de crème tegenhoudt en hoeveel langer je in de zon kunt blijven. Door zweten, zwemmen en weerkaatsing van zand en water moeten we véél vaker smeren.
Wanneer de huid te lang wordt blootgesteld aan zonlicht ontstaat er een brandwond. Zonverbranding schalen we in in graden: van een eerstegraads verbranding tot een zeer ernstige en schadelijke vierdegraads verbranding.
Bij een zonnesteek is er sprake van oververhitting. Het natuurlijke transpiratiesysteem faalt, waardoor het lichaam de warmte er niet meer uit kan zweten. Het slachtoffer moet zo snel mogelijk uit de zon worden gehaald en afkoelen.
De verwachting is dat één op de vijf Nederlanders ooit een vorm van huidkanker ontwikkelt. Het gebruik van zonnebanken en de toegenomen blootstelling aan de zon bij zonvakanties maar ook op wintersport spelen een grote rol bij het groeiende aantal huidkankerpatiënten.
Of de straling nu kunstmatig gecreëerd wordt of van de zon afkomstig is: het is beide schadelijk voor de huid. Zonnebanken stralen vrijwel alleen UVA uit (de straling die een grote rol speelt bij de ontwikkeling van huidkanker). De zon straalt daarnaast ook UVB uit en dat zorgt voor de aanmaak van vitamine D.
