Waarom protesteren ze in Frankrijk zoveel?

header1 Frankrijk protest
Waarom protesteren ze in Frankrijk zoveel?

Gepubliceerd: 22-8-2018

Laatste update: 02-07-2023

Frankrijk won 2 keer het WK voetbal. Maar is op een ander gebied ook wereldkampioen: met demonstreren. Duizenden mensen die tegen de verhoging van de pensioenleeftijd demonstreren. Boeren die met hun tractoren snelwegen blokkeren, taxichauffeurs die de auto’s van de concurrentie in de brand steken, piloten die hun manager de kleren van het lijf scheuren - de Fransen deinzen niet terug voor protest of een staking. Waar komt die actiebereidheid vandaan?

Zit protest bij Fransen in het bloed?

Om te begrijpen waarom de Fransen zo vaak protesteren, staken of in opstand komen, duiken we de geschiedenis in. Zit die manifestatiedrang misschien in hun bloed? In zekere zin wel: protest en opstand maken deel uit van de politieke cultuur in Frankrijk en die wordt van generatie op generatie overgedragen. La République is immers zelf ontstaan dankzij een opstand: de Franse revolutie van 1789, die abrupt een einde maakt aan de absolute monarchie. De Fransen vieren dit ieder jaar op 14 juli met het symbool van deze revolutie; de bestorming van de Bastille. De Eerste Franse Republiek werd opgericht en de principes liberté (vrijheid), égalité (gelijkheid) en fraternité (broederschap) doken op. Daarna volgen andere revoluties, zoals de ‘Commune van Parijs’: een revolutionaire regering die in 1871 een aantal maanden over de stad heerst.

Opstand hoort bij het revolutionaire karakter van de Franse cultuur. Je kunt het bijna een vorm van expressie noemen, die zelfs wordt bezongen in de literatuur

Wilfred de Bruijn, televisiepresentator en Parijzenaar

Het land blijft ook vandaag de dag nog geteisterd door opstanden (van verschillende groottes), maar de bekendste en langste protestperiode van de Franse geschiedenis is nog altijd mei 1968. Een studentenopstand in Parijs mondt uit in een algehele staking van bijna een maand, met wel 9 miljoen deelnemers, die het hele land platlegt. Arbeiders eisen meer loon, de studenten verzetten zich tegen president De Gaulle en eisen culturele vrijheid. Om de opstand te beëindigen, besluit president Charles de Gaulle nieuwe verkiezingen uit te schrijven. Missie geslaagd.

Monsterstaking van mei 1968

De vakbonden kondigen in mei 1968 een algemene staking aan en er ontstaat een monsterdemonstratie.

Reinier Flaes, van de Nederlandse ambassade in Parijs, legt uit hoe de staking van ’68 tot zijn einde kwam.

Il faut se battre
Door deze revoluties is in het Franse publieke bewustzijn de gedachte ontstaan dat sociale vooruitgang verbonden is met straatprotest. En het wordt de Fransen al jong aangeleerd. Zo roepen vakbonden in 2010 middelbare scholieren op om massaal te protesteren tegen de verhoging van de pensioenleeftijd.

Staking_jongeren
Staking tegen de verhoging van de pensioenleeftijd, in 2010.

Voor de sociale strijd in Frankrijk heerst bijna een heilig ontzag. Je hoort Fransen vaak zeggen dat je in verzet moet komen – Il faut se battre! Verzet tegen ‘het systeem’: een systeem met marktwerking, liberalisering van de economie, flexibilisering, mondialisering en toenemende concurrentie.

Staking_1968
Stakend personeel van de Renault-fabrieken luisteren naar een toespraak, mei 1968.

Staken de Fransen echt zoveel?

Een staking is het tijdelijk stoppen met werken om een (meestal maatschappelijk) probleem aan te kaarten. Frankrijk heeft een reputatie als het op staken aankomt. Jaarlijks worden 22 OESO-landen vergeleken op hun staakgedrag en als we deze cijfers erbij pakken, blijkt dat Frankrijk inderdaad jaarlijks de kroon spant wat staken betreft. 

Staking_infographic

Wereldwijd met een gelijke maatstaf vergelijken is echter moeilijk, want elk land houdt er zijn eigen berekeningen op na. In Duitsland bijvoorbeeld tellen acties van minder dan 24 uur niet mee, en in de Verenigde Staten belanden stakingen met minder dan 1.000 deelnemers niet in de statistieken. In Spanje tellen daarentegen grote, nationale stakingen juist weer niet mee.

“We moeten ons verdedigen. Wat Sarkozy van plan is, is een groot schandaal!”

Waarom staken Fransen vaker dan Nederlanders?

Hoewel Nederland grote stakingen kent, staken Nederlanders over het algemeen relatief weinig. Dit zou kunnen liggen aan onze cultuur: Nederlanders overleggen eerst alles. Oneindig polderen om tot een compromis te komen is de norm. Staken wordt gezien als laatste redmiddel, als de gesprekken zijn vastgelopen. Fransen staken vaak al voordat de onderhandelingen begonnen zijn, om hun standpunten kracht bij te zetten.

Ze hebben daar ook reden toe: Frankrijk is een centraal geleid land, waardoor het voor Franse vakbonden niet zo vanzelfsprekend is dat ze mogen aanschuiven bij sociaal-economisch overleg. In Nederland zitten vakbonden traditioneel aan tafel om hervormingen af te stemmen. De pensioenleeftijd verhogen zonder overleg met werkgevers en werknemers? Ondenkbaar. In de ‘Vijfde Republiek’ gaat de meeste macht naar de president in het Élysée-paleis. Het alternatief voor sociaal overleg zoeken de Franse vakbonden dus op straat.

David Lugo, werknemer bij het Franse spoorwegbedrijf SNCF, staakt tegen het wetsvoorstel van Macron.

Het is opvallend dat er in Frankrijk zo weinig mensen lid zijn van een vakbond, iets dat je misschien niet zou verwachten wanneer je de beelden van massale Franse stakingen bekijkt. Zo’n 8% van de Franse werknemers is vakbondslid. Ter vergelijking: in Nederland is dit ruim het dubbele, in Scandinavië is dat ruim 60%. “De Franse vakbonden zijn vaak wel heel militant”, aldus econoom Mathijs Bouman.

Staking_revolutie
'De Vrijheid leidt het volk' van Eugène Delacroix. Marianne, het nationale symbool van Frankrijk, voert de revolutionairen aan bij de Julirevolutie van 1830. Het schilderij is te vinden in het Louvre, Parijs.

Zijn de arbeidsomstandigheden in Frankrijk zo slecht?

Wanneer je het aantal vrije dagen van de Fransen bekijkt, lijkt het wel mee te vallen. Er zijn 11 nationale feestdagen en 25 wettelijke vakantiedagen: in totaal goed voor 36 vrije dagen per jaar. Bovendien: als nationale feestdagen op een dinsdag of donderdag vallen, mogen werknemers ‘een bruggetje maken’ - faire un pont  - door maandag of vrijdag vrij te nemen en een lang weekend te creëren, als extraatje bovenop de vrije dagen.  

Stakingen in het vervoer geven vaak veel problemen voor reizigers.

Dat Fransen niet zoveel uren maken, blijkt ook uit de 35-urige werkweek, uitgebreide lunchpauzes, en verzuimende ambtenaren. De Noord-Franse gemeente Amiens spant de kroon wat dat laatste betreft: ambtenaren presteren het hier 40 dagen per jaar afwezig te zijn. In Marseille kunnen ze er ook wat van: hier zijn gemeenteambtenaren gemiddeld 36,8 dagen per jaar afwezig.

Fransen krijgen (iets) beter betaald dan elders in Europa. Onderwijspersoneel is in Frankrijk wel slechter af dan leraren elders, maar over het algemeen is het bruto-uurloon van de Fransen niet slecht: ze zijn nummer vijf van Europa met gemiddeld 36,00 per uur. Bovendien betreden ze de arbeidsmarkt later dan bijvoorbeeld Nederlanders en Duitsers en verlaten deze ook eerder. De officiële minimumpensioenleeftijd is 62 jaar, terwijl die in de rest van het OESO-gebied gemiddeld 67 is. 

Staking_chick
"Nee tegen de hervormingen"

Toch gaat het leven van een Franse arbeider niet over rozen. Secundaire arbeidsvoorwaarden zijn in Frankrijk misschien goed geregeld, maar er is veel politiek op de werkvloer, met een sterke hiërarchie en een hoge werkdruk. Er is veel minder sprake van flexibilisering van de arbeidsmarkt en waarschijnlijk houden Franse werknemers daarom zeer lang, ruim tien jaar, dezelfde baan en gaan ze niet actief op zoek naar een nieuwe.

De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start.

In november 2018 wanen de Fransen zich weer in een staat van protest, dit keer tegen de stijgende brandstofprijzen. Honderdduizenden demonstranten gaan door heel Frankrijk de straat op. Ze noemen zichzelf 'Gilets Jaunes' (Gele Hesjes). In 2023 komen opnieuw honderdduizenden Fransen in actie. Ze demonstreren opnieuw tegen een verhoging van de pensioenleeftijd van 62 naar 64 jaar.

Levert het protesteren wat op?

Waar in West-Europa vind je nog zoiets als een invloedrijke communistische vakbond? In Frankrijk. Werkonderbrekingen, geleid door de vakbonden, leveren er door de jaren heen vaak succes op. Zoals in 1991, wanneer Parijs bezoek krijgt van 100.000 tractors met boze boeren. Het protest tegen import van goedkope landbouwproducten leidt meerdere malen tot een blokkade van de in- en uitvalswegen van grote steden. De regering steekt volgens de boeren geen vinger uit om het platteland, ‘de ziel’ van Frankrijk, te redden. Het protest groeit: de demonstranten vechten met de politie en richten vernielingen aan. President Mitterand herstelt de rust door persoonlijk in te grijpen: hij doet concrete toezeggingen die tegemoet komen aan de eisen van de boeren. De harde protestacties, die drie weken hebben geduurd, zijn voorbij: de boeren krijgen hun zin.

“Frankrijk graaft zich in. Steeds meer beroepsgroepen sluiten zich aan.”

Vive la grève!
In 1995 staat het land opnieuw compleet op zijn kop. Ditmaal keren de Fransen zich tegen het plan om sociale regelingen, waaronder de pensioenleeftijd, aan te passen en diensten als het openbaar vervoer in het land te liberaliseren. Na twee maanden van stakingen en protesten, die het hele publieke leven lam leggen, schrapt president Chirac onder andere het reorganisatieplan voor de Franse spoorwegen.

Staking_chirac
Jacques Chirac, president van Frankrijk van 1995 tot 2007

In 1997 dwingen vrachtwagenchauffeurs met ‘slakacties’ – langzaam rijden op de snelweg – een vroegere pensioenleeftijd af. Na gewelddadige bezettingen van universiteiten in 2006 en een protest van meer dan 1 miljoen mensen, kan premier De Villepin niets anders dan toegeven aan vakbonden en studenten door hen een beter arbeidscontract te geven.

De studentenwoordvoerder over de capitulatie van Villepin: "Dit is een collectieve overwinning."

Franse stakingen gaan door tot het bittere eind, zo blijkt wederom in 2018. In een poging om de vele stakingen van pilotenbonden te stoppen, besluit topman van Air France-KLM Jean-Marc Janaillac zijn toekomst bij het bedrijf op het spel te zetten door een eindbod te doen. De vakbonden gaan echter niet akkoord met de loonsverhoging van 7% over vier jaar, en Janaillac moet aftreden. De stakingen zadelen de luchtvaartmaatschappij op met een schade van maar liefst 300 miljoen euro. Aan de nieuwe, Canadese CEO Benjamin Smith de taak om het eens te worden over nieuwe arbeidsvoorwaarden met de bonden - door kenners al bestempeld als een ‘mission impossible’. Tegen de verwachting in weet hij in vijf weken tot een vergelijk te komen.

Nadat luchtvaartmaatschappij Air France aankondigt dat bijna 3.000 banen gaan verdwijnen, beleven enkele directieleden angstige momenten.

Toch hebben er een hoop hervormingen plaatsgevonden in de loop der jaren waar stakingen niks aan hebben kunnen veranderen. Neem bijvoorbeeld de verhoging van de pensioenleeftijd waar veel verzet tegen is geweest in 2010. Uiteindelijk is deze toch ingevoerd. Maar in 2023 staat de pensioenleeftijd opnieuw ter discussie. Met grote stakingen tot gevolg.

Zijn Fransen lui?

“Fransen leven niet om te werken, ze werken om te leven”, is een uitspraak die een Fransman graag beaamt. Er is geen volk dat vakanties zo vereert en joie de vivre voorop stelt. De voormalige minister van justitie Christiane Taubira is zelfs voorstander van een 32-urige werkweek als nieuwe wettelijke norm. Tsja, genieten van het leven, wie kan daar nou tegen zijn?

Staking_relax

Volgens presentator, en voormalig NOS-correspondent in Parijs, Philip Freriks is het onzin dat Fransen lui zouden zijn. "Er wordt hard gewerkt. Officieel is er een 35-urige werkweek, maar Fransen gaan vaak langer door." Uit cijfers blijkt dat de Franse arbeidsproductiviteit per uur relatief hoog ligt; hoger dan in Spanje, Engeland en zelfs iets hoger dan in Duitsland.

Fransen werken dan misschien niet minder hard, ze werken wel minder graag, zo lijkt het. Onderzoek bevestigt de indruk van een algehele malaise rond het thema arbeid: van de ondervraagden voelt slechts 54% zich nuttig en 23% zich gewaardeerd op het werk. Vergeleken met andere Europese landen is dit erg laag. In Nederland voelt zo’n 50% zich gewaardeerd op het werk.

De Franse slag

Het gezegde ‘met de Franse slag’ is oorspronkelijk een paardrijterm, die al in de zeventiende eeuw voorkomt. De Franse (zweep)slag is oorspronkelijk een bepaalde zwierige slag. Later krijgt het de figuurlijke betekenis ‘niet degelijk, slordig’.

Veranderen? Jamais!
Uit cijfers van het Duitse onderzoeksinstituut IW blijkt dat het aantal verloren werkdagen aan stakingen redelijk stabiel blijft, rond de 110 per 1.000 werknemers per jaar. Maar met name in Parijs is er onder de bevolking toch een duidelijke ‘stakingsmoeheid’ te signaleren, na de zoveelste keer dat het openbaar vervoer plat ligt, de kinderen niet naar school kunnen of het vuilnis niet wordt opgehaald… Zo kan het voorkomen dat in Frankrijk zelfs demonstraties tegen het staken ontstaan.

Staking_stop
Het collectief ‘Stop la greve’ (‘stop de staking’) protesteert tegen blokkades en stakingen door zelf een blokkade te vormen.

In het kort

  • Protest maakt deel uit van de politieke cultuur van Frankrijk en deze draagt men van generatie op generatie over. Bovendien is Frankrijk zelf ontstaan dankzij een opstand: de Franse revolutie.

  • Frankrijk is wereldkampioen staken met zo’n 123 stakingsdagen per 1.000 werknemers per jaar. Op nummer twee staat Denemarken met 118 dagen. Nederland telt er 8 per jaar.

  • Nederlanders staken waarschijnlijk minder omdat zij eerst alles overleggen en vakbonden welkom zijn aan de hervormingstafel. In Frankrijk is dat niet het geval.

  • Secundaire arbeidsvoorwaarden zijn in Frankrijk goed geregeld. Wel is er een hoge werkdruk, een weinig flexibele arbeidsmarkt en een sterke hiërarchie.

  • Door de jaren heen zijn er in Frankrijk heel wat stakingen geweest waarin presidenten toegeven aan de gestelde eisen en die de vakbondsacties succesvol maken.

  • Genieten van het leven is in Frankrijk erg belangrijk. Ondanks dat, en een 35-urige werkweek, is de Franse arbeidsproductiviteit hoog.

En je weet het!

Anderen het laten weten?

Ook interessant

om te weten