Geur is veel belangrijker dan we vaak denken. Ons reukorgaan helpt ons aan allerlei belangrijke informatie. Als eten bedorven is of er iets in brand staat, kunnen we ruiken dat er iets niet in de haak is. Zo waarschuwt onze neus ons voor gevaar bij twee vitale bezigheden: eten en ademen.

Ook bij het selecteren van een geliefde helpt onze reukzin ons op weg. Onbewust hebben we de neiging een partner te kiezen die genetisch anders in elkaar zit dan wijzelf, omdat daar het sterkste nageslacht uit voortkomt. Het lijkt erop dat de lichaamsgeur van de ander daar een indicatie van is. Hoe lekkerder we iemand vinden ruiken, hoe beter de genetische match.

Als we ademhalen door onze neus, komen geurmoleculen uit de lucht ons reukslijmvlies binnen. Dat slijmvlies zit bovenin de neus, vlak onder de ogen. Daar binden de moleculen zich aan geurreceptoren en die sturen een signaal door naar de hersenen.

In ons reukorgaan zitten zo’n 30 miljoen reukcellen, waarmee we een groot aantal verschillende geuren kunnen herkennen. Hoeveel dat er precies zijn, is moeilijk te onderzoeken. Vaak wordt het aantal op 10.000 geschat, maar volgens een (omstreden) onderzoek uit 2014 kunnen we in theorie maar liefst een biljoen geuren onderscheiden.

Dat de mens vergeleken met andere zoogdieren maar een matige ruiker zou zijn, is inmiddels achterhaald. De Amerikaanse wetenschapper John McGann concludeert juist dat de mens een uitstekend reukvermogen heeft, dat zelfs niet onderdoet voor dat van een hond of knaagdier.

Iedereen die weleens flink verkouden is geweest, weet hoe vervelend het is als je neus je even in de steek laat. Je voedsel smaakt minder lekker en je kunt niet even ruiken of je trui al in de was moet. Maar voor mensen met anosmie is dat dagelijkse kost: hun reukvermogen is helemaal verdwenen. In Nederland hebben naar schatting ongeveer 250.000 mensen een reukstoornis, waarvan anosmie het vaakst voorkomt. Reuk- en smaakverlies kan ook een indicatie zijn van het coronavirus. Na herstel van de ziekte blijkt bij veel mensen reukzin voor korte of langere tijd te zijn verdwenen.

Anosmie is een onderschat probleem: zelfs onder KNO-artsen zijn er maar weinig mensen die echt in de neus gespecialiseerd zijn. Vergeleken met andere zintuigen, zoals zicht en gehoor, weten we over het verlies van reukzin nog maar weinig. Een bril of gehoorapparaat is zo voorgeschreven, maar tegen anosmie lijkt vaak maar weinig te beginnen. Vaak wordt er niet eens een reuktest afgenomen; veel patiënten krijgen te horen dat ze maar gewoon met hun aandoening moeten leren leven.

Tot ver in de 19e eeuw denken mensen dat stank een ziekteverspreider is. Parfums worden in die tijd vooral ontwikkeld om de mens tegen ziektes te beschermen. Maar ook nu we weten dat bacteriën en niet geuren ziektes verspreiden, vertrouwen we graag op onze neus als poortwachter voor gevaar.

Wat door de eeuwen heen het meest als stank wordt ervaren, vertelt geurhistorica Caro Verbeek, zijn geuren waar zwavelverbindingen in zitten. Die komen namelijk voort uit rotting, en daarbij blijven we instinctief het liefst uit de buurt.

Toch is wat we wel en niet vinden stinken voor een deel ook cultureel bepaald. Al van kleins af aan krijgen we van ons ouders aangeleerd wat we vies moeten vinden en wat niet. In Japan eten ze bijvoorbeeld graag gefermenteerde sojabonen, terwijl westerlingen die over het algemeen naar braaksel vinden stinken.

De grens tussen lekkere en vieze geuren is ook binnen een cultuur niet altijd duidelijk te trekken. In veel parfums zitten bijvoorbeeld ingrediënten die de meeste mensen vinden stinken, maar die in heel kleine hoeveelheden juist aantrekkelijk zijn. Een voorbeeld is ambergris, een grijs goedje uit de darmen van een walvis dat in de parfumindustrie een geliefd ingrediënt is.

In onze maatschappij doen we er alles aan om lekker te ruiken: we douchen vaak en spuiten kwistig met parfum en deodorant. Stinken is taboe, maar sommige mensen verspreiden een onaangename geur zonder dat ze daar iets aan kunnen doen. Mensen met trimethylaminurie (ook wel bekend als visgeursyndroom) ruiken naar afval, riool of rotte vis, hoe vaak ze zich ook wassen of parfumeren. Dat komt doordat hun lichaam bepaalde voedingsstoffen niet kan afbreken.