Wie is Viktor Orbán?
Gepubliceerd: 8-11-2018
Laatste update: 27-12-2023
De Hongaarse premier Viktor Orbán is een van de meest omstreden leiders van Europa. De EU verwijt hem dat hij de rechtsstatelijke principes aan zijn laars lapt. Maar wat weten we eigenlijk over Orbán? Sinds wanneer is hij politiek actief? En in hoeverre is Orbán verantwoordelijk voor de verstoorde relatie tussen Hongarije en de EU?
Redacteur: Marjolein Koster
Wanneer wordt Orbán politiek actief?
Orbán wordt geboren in 1963 en beschrijft zichzelf als een ongelooflijk vervelend kind, wijsneuzerig, gewelddadig en volstrekt niet aangenaam. Maar het is ook een jongen die erg fanatiek zijn best doet op school én op het voetbalveld[1].
Orbán gaat rechten studeren in de Hongaarse hoofdstad Boedapest en werkt daarna een tijdje voor het ministerie van Landbouw. In 1988 is hij medeoprichter van de partij Fidesz, die dan nog de Bond van Jonge Democraten heet. Hongarije is op dat moment een satellietstaat van de Sovjet-Unie, maar staat op het punt het IJzeren Gordijn te openen. Overal in Oost-Europa groeit het verzet tegen het communisme. In Hongarije is het de groep jonge intellectuelen van Fidesz die af wil van de Sovjet dominantie en pleit voor vrij burgerschap, een liberaal economisch en sociaal beleid. Op 2 mei 1989, nog voor de val van de Berlijnse muur later datzelfde jaar, knippen de ministers van Buitenlandse Zaken van Hongarije en Oostenrijk het hek dat hun landen van elkaar scheidt door. Het is een van de historische gebeurtenissen die het einde van het communisme inluiden. Orbán verwerft grote bekendheid als hij in 1989 bij de herbegrafenis van Imre Nagy, de communistische politicus en premier van Hongarije tijdens de Hongaarse Opstand in 1956, in het openbaar oproept tot vrije verkiezingen en de terugtrekking Sovjettroepen.
Orbán in 1990
Na 40 jaar overheersing door de Sovjet-Unie, krijgen de Hongaren op 25 maart 1990 eindelijk voor het eerst vrije democratische verkiezingen. Orbán wint een zetel in het parlement en zijn partij Fidesz neemt plaats in de oppositie. De jonge beweging is klaar met de regerende elite en is vastberaden daar iets aan te veranderen.
Hoe komt Orbán aan de macht?
In de jaren die volgen drukt Orbán steeds meer een stempel op dat wat eerst een losse beweging is, maar steeds meer een georganiseerde partij wordt. Hij wordt voorzitter van Fidesz en onder zijn leiding wordt de partij langzaamaan steeds conservatiever en nationalistischer. Critici vinden dat Orbán zijn partij-idealen ondergeschikt maakt aan zijn persoonlijke ambities en dat leidt tot interne ruzies. De verkiezingen van 1994 lopen hierdoor voor Fidesz uit op een teleurstelling. Orbán verdwijnt even naar de achtergrond en als hij een aantal maanden later terugkomt is hij veranderd van een links-liberale studentikoze idealist naar een centrumrechtse serieuze politicus in bijpassend net pak.
De vrije democratie brengt de Hongaren niet wat ze verwachten na de val van de muur.
Doordat de linkse regering van de jaren negentig in het ene na het andere corruptieschandaal verwikkeld raakt, ziet Fidesz kans zichzelf als oppositieleider te positioneren. Hierdoor krijgt de partij veel aanhang op de rechtervleugel, zonder zelf extreemrechts te worden. De partij speelt in op christelijke waarden, het belang van het Hongaarse volk en ook op de behoefte van Hongaren om buitenlandse investeerders buiten de deur te houden. De jonge intellectuelen behouden hun activistische karakter en dat loont: in 1998 wint Fidesz de verkiezingen. Viktor Orbán, dan gezien als de jonge hond die weet wat de Hongaar wil, wordt op 35-jarige leeftijd premier van Hongarije. Hij is daarmee een van de jongste regeringsleiders uit de Hongaarse geschiedenis.
Zijn voorgangers hebben de eerste voorbereidingen voor toetreding tot de Europese Unie gedaan en Orbán moet hier verder mee aan de slag. Ondanks zijn afkeer van buitenlandse bemoeienis, is Orbán nu degene die met de EU om de tafel zit. Hongarije heeft zelfs een voorsprong op de andere landen die rond diezelfde tijd met de onderhandelingen bezig zijn. Orbán vindt dat de normaalste zaak en vindt ook dat het tijd wordt dat zijn land directe invloed krijgt op de besluitvorming in Brussel.
Verschillende politieke partijen, waaronder het CDA, helpen in de jaren negentig met het opbouwen van de Hongaarse democratie.
Orbán maakt zich hard voor toetreding, omdat hij vindt dat Hongarije een westers land is en daarom bij de EU hoort. In deze periode luidt al de eerste kritiek dat de Hongaarse regering naar buiten toe pro-Europees doet, maar binnenskamers de EU te socialistisch noemt.
Uiteindelijk wordt Hongarije in 2004, wanneer de socialisten weer aan de leiding zijn, lid van de EU. Zes jaar later, in 2010, slaat Orbán terug en wint zijn partij 52% van de stemmen. Door de lijstverbinding met de christen-democratische partij KDNP heeft Fidesz ruim tweederde meerderheid in het nationale parlement. Hierdoor kan de partij zonder goedkeuring van andere partijen de Grondwet aanpassen.
Tijdens de verkiezingen van 2010 maakt Hongarije een ruk naar rechts.
En dat gebeurt ook. Orbán voert omstreden hervormingen door. Hij perkt de macht van het Hooggerechtshof in, bemoeit zich met de benoeming van rechters, vermindert het aantal parlementsleden flink en komt uiteindelijk met een nieuwe Grondwet[2]en een hervormd kiesstelsel. Mede dankzij dat nieuwe kiesstelsel wint Orbán de opeenvolgende verkiezingen met overtuiging en behoudt hij telkens weer de absolute meerderheid. De democratie die in Hongarije vanaf de jaren 90 begon te ontluiken, breekt Orbán geleidelijk weer af.
Wie zijn Orbáns vijanden?
Met zijn omstreden wetswijzigingen en polariserende campagnes maakt Orbán veel vijanden. In september 2018 stemt het Europees Parlement zelfs voor een strafprocedure tegen de lidstaat Hongarije[3], omdat het land rechtsstatelijke principes aan de laars lapt. Volgens de EU vertoont Orbán steeds meer autocratische trekken en hierdoor loopt Hongarije risico zijn stemrecht kwijt te raken. Orbáns Fidesz-partij is lid van de EVP (christendemocratische fractie) in de EU, maar ook binnen die fractie ligt Orbáns beleid tegenover immigranten en moslims al jarenlang gevoelig.
Orbán voert een populistische campagne tegen immigranten en moslims. Via allerlei mediakanalen verspreidt hij negatieve verhalen: tussen de groep vluchtelingen die in Hongarije aankomen zouden allemaal terroristen zitten en ze zouden besmettelijke ziektes met zich meebrengen. Hij noemt hen ‘islamitische indringers’ en waarschuwt voor aantasting van de christelijke waarden. Met deze angst voor ogen begint Hongarije in de zomer van 2015 met het bouwen van een 175 km lang hek op de grens met Servië, om vluchtelingen buiten te houden[4].
Daarnaast komt de persvrijheid in de knel doordat Orbán samen met bevriende rijke zakenlui vrijwel alle onafhankelijke media opkoopt. De teller staat in 2020 al op 470 nieuwsorganisaties en online platforms. Op deze wijze heeft hij alle controlemechanismen, de rechtspraak en de media, in zijn macht. Dit gaat tegen de democratische standaarden van de EU in. Opmerkelijk is dat Orbán ondanks zijn negatieve houding ten opzichte van de EU, tegelijkertijd een van de grootste profiteurs is van de subsidies van de Europese Unie.
Arjen Lubach legt op ludieke wijze uit wat het onderzoek van Judith Sargentini inhoudt.
Omdat Europarlementariër Judith Sargentini het onderzoek[5] naar Hongarije leidt, is zij staatsvijand van het land geworden. Net als George Soros. In 1989 gaat Orbán nog met behulp van een beurs van Soros studeren in Oxford, nu is deze Amerikaans-Hongaarse miljardair en filantroop hét mikpunt in Orbáns campagnes. Soros financiert met zijn stichting OSF (Open Society Foundation) organisaties in ruim 100 landen die zich inzetten voor onder andere democratisering, persvrijheid, vrouwenrechten en de opvang van vluchtelingen en immigranten. Allemaal zaken die ingaan tegen Orbáns beleid. De Hongaarse regering maakt ook de Central European University, gefinancierd door Soros, het werken onmogelijk waardoor een groot deel van het CEU-onderwijs in 2019 vertrekt uit Boedapest.
Halverwege 2018 voert Orbán zelfs een wet, de Stop Soros-wet in, die het strafbaar maakt illegale immigranten te helpen. Daarnaast heeft Hongarije zich, net als een aantal andere landen waaronder de VS en Oostenrijk, teruggetrokken uit het VN-migratiepact.
Als toppunt van Orbáns campagne tegen migranten, stelt de premier het strafbaar hen te helpen.
Wie zijn Orbáns vrienden?
Al sinds zijn aantreden als premier in 1998 benoemt Orbán allerlei vrienden uit het bedrijfsleven als topfunctionarissen in publieke functies. Dit helpt hem zijn macht uit te breiden en te behouden.
Bijvoorbeeld de huidige burgemeester Lörinc Mészáros van het dorp van zijn jeugd Felcsút. Hij is een oude schoolvriend en runt ook de plaatselijke voetbalclub, die bekend is door het enorme stadion dat Orbán heeft laten bouwen. Mészáros staat in de top 10 van rijkste Hongaren en bezit 192 kranten en een televisiestation. János Áder, een oude studievriend, is nu president van Hongarije. Orbán onderhoudt zijn netwerk van rijke Hongaren onder andere door het mogelijk te maken dat grote bedrijven hun winst kunnen doorsluizen naar bijvoorbeeld sportclubs, in plaats van naar de belastingdienst. Ook grote gezinnen zijn Orbáns ‘vrienden’. Hij geeft ze graag belastingvoordelen, in de hoop zo het geboortecijfer op te krikken zodat de Hongaarse bevolking blijft groeien.
Binnen de Europese Unie kan Orbán het goed vinden met Polen. Vanwege de afbraak van de Poolse rechtstaat heeft dat land, net als Hongarije, te maken met een strafprocedure van de EU. Ze trekken samen ook veel op met andere Oost-Europese landen, zoals Roemenië, Bulgarije, Tsjechië en Slowakije. Samen met de Italiaanse minister van Binnenlandse Zaken Salvini vormt Orbán een anti-migratie front binnen de EU.
Orbáns vrienden
Op het internationale toneel zoekt Orbán veel toenadering tot de Russische president Poetin. Qua regeringsstijl lijken deze twee mannen op elkaar. Hongarije heeft Rusland nodig voor zijn economie, Poetin heeft Orbán nodig om zijn stem binnen de EU te laten horen. Samen verzetten ze zich tegen de invloed van de Europese Unie in Europa. Ook in de oorlog met Oekraïne neigt Orbán meer naar de Russische zijde. De premier dwarsboomt onder andere de plannen voor miljardensteun aan Oekraïne en de toetreding van Oekraïne tot de Europese Unie[6].
Hoeveel macht heeft Orbán?
In 2018 is Orbán opnieuw met absolute meerderheid verkozen. Orbán is charismatisch en maakt makkelijk contact met zijn achterban. De Hongaarse bevolking ziet de bemoeienis vanuit de EU en daarbij horende verplichtingen, bijvoorbeeld de opvang van vluchtelingen, als een soort nieuwe overheersing. Terwijl ze die van de Sovjet-Unie juist net achter de rug hebben. Ze zien Orbán dan ook als iemand die opkomt voor de rechten van zijn eigen volk. Een volk dat al klein is en dat mede door emigratie van jonge Hongaren krimpt en moet worden beschermd tegen bemoeienis van buitenaf. Onder leiding van Orbán gaat het op economisch gebied beter met Hongarije. De corruptie en inperking van de persvrijheid nemen veel Hongaren op de koop toe.
Bovendien is de omslag naar een vrije democratie en het kapitalisme nooit echt gemaakt. Veel inwoners van voormalig communistische landen zijn niet gewend aan de vrijheid die dat met zich meebrengt en weten niet hoe ze daar mee om moeten gaan. Zoiets heeft veel meer tijd nodig. Net als tijdens de Sovjettijd is er een kleine elite aan de macht. De mentaliteit van de Hongaren is minder veranderd dan het Westen had verwacht. Maar hoewel het lijkt alsof de idealistische Orbán van vroeger volledig is omgeslagen, blijft zijn boodschap eigenlijk hetzelfde, namelijk vrijheid voor de Hongaarse burgers.
Hongarije bevindt zich in een post-communistisch tijdperk en het duurt nog zeker een generatie voordat de mentaliteit is veranderd.
Tegelijkertijd is er ook een groep Hongaren die protesteert tegen hun premier. Zij vinden Hongarije steeds meer lijken op een dictatuur, waar de bevolking geen toegang heeft tot betrouwbare informatie en waarbij angst voor de ander een grote rol speelt. De EU blijft zich ook zorgen maken over de autocratische manier van regeren van Orbán en zijn nauwe banden met de Russische president Poetin. Dat blijkt opnieuw als de Hongaarse premier in maart 2020 de coronacrisis aangrijpt om de teugels nog verder aan te halen door een 'permanente noodtoestand' in te stellen[7]. In tegenstelling tot andere EU landen heeft Hongarije hieraan geen tijdslimiet gesteld. Het geeft Orbán de kans om voor onbepaalde tijd te regeren zonder tussenkomst van het parlement.
Een grote meerderheid van het Europees parlement (476 tegen 178) riep begin 2020 de Europese Commissie en de lidstaten al op om meer druk te leggen op de Hongaarse regering. De kritiek zwelt verder aan in 2021 als in Hongarije een 'anti-lhbti-wet' wordt aangenomen[8]. De Europese leiders laten nu luid hun kritiek horen. Tot nu toe zonder succes.
Orban blijft ondanks de in- en externe kritiek bij een groot deel van de Hongaren nog steeds populair. De verkiezingen in 2022 wijzen hem als grote winnaar aan. De EU start na zijn overwinning een procedure tegen Hongarije. Vanwege schending van de rechtsstaat wil het Hongarije korten op EU subsidies. In december 2023 deblokkeert[9] de EU een deel van het EU-geld met de waarschuwing dat het de ontwikkelingen in Hongarije kritisch zal blijven volgen.
In het kort
Orbán wordt geboren in 1963. Hij studeert rechten in Boedapest en is in 1988 medeoprichter van de partij Fidesz: een jongerenbeweging die zich verzet tegen de invloed van de communistische Sovjet-Unie.
Orbán wordt voorzitter van Fidesz en drukt een steeds grotere stempel op de partij. In 1998 wordt hij premier van Hongarije. Sinds 2010 heeft zijn partij de meerderheid in de partij en die maakt het mogelijk de Grondwet aan te passen.
De Europese Unie vindt dat Orbán met zijn campagne tegen immigranten, het inperken van de onafhankelijke pers en zijn omstreden wijzigingen van de Grondwet de democratie ondermijnt.
Binnen de Europese Unie trekt Orbán veel op met Polen en een aantal andere voormalig communistische landen. Verder heeft hij veel rijke vrienden in het Hongaarse bedrijfsleven en nauwe banden met de Russische president Poetin.
De Hongaarse bevolking ziet Orbán als iemand die hen beschermt tegen bemoeienis van van buitenaf, maar er is ook een groep die vindt dat hun land steeds meer op een dictatuur gaat lijken.
