Waarom barst een vulkaan uit?
Gepubliceerd: 6-3-2019
Laatste update: 24-01-2023
Ieder jaar zijn er op aarde zo’n zestig vulkaanuitbarstingen, waarvan sommige zeer verwoestend zijn. Hoe ontstaan vulkanen? En waarom is de ene vulkaanuitbarsting veel heviger dan de andere?
Redacteur: Anique Gijsberts
Hoe ontstaan vulkanen?
De oppervlakte van onze planeet bestaat uit aardplaten. Die platen zijn constant aan het verschuiven door krachten in het binnenste van de aarde. Ze bewegen naar elkaar toe of juist van elkaar af, botsen op elkaar en schuiven soms onder elkaar door. De meeste vulkanen zijn te vinden aan de grenzen van die aardplaten.
Als twee aardplaten onder elkaar schuiven (een oceanische plaat onder een continentale plaat bijvoorbeeld), dan ontstaat er extreme warmte onder de aardkorst. Hierdoor smelt de plaat deels. Door de zwakke korst kan gesmolten gesteente (magma) opstijgen en naar het aardoppervlak stromen. Aan de rand van zo’n plaat zijn vaak bergketens en vulkanen te vinden. De ‘Ring van Vuur’ is het bekendste vulkaangebied ter wereld. Het is een hoefijzervormig gebied dat helemaal rondom de Stille Oceaan gaat.
Naast vulkanen op de grenzen van aardplaten zijn er ook enkele vulkanen die zich in het midden van een aardplaat bevinden (hotspotvulkanen). En waar platen uit elkaar bewegen, zijn spleetvulkanen te vinden. Door het uit elkaar bewegen van de platen ontstaat er ruimte, die wordt opgevuld door magma dat omhoog komt en vervolgens afkoelt en stolt. Zo ontstaan er middenin oceanen bergketens, waarvan de Mid-Atlantische Rug de grootste is. IJsland is een voorbeeld van een plek waar een deel van zo’n bergketen als eiland boven zee uitkomt – inclusief vulkanen.
Diederik Jekel bezoekt in IJsland het gebied rondom de vulkaan Bárdarbunga, die al enige maanden aan het uitbarsten is.
Wat gebeurt er bij een vulkaanuitbarsting?
Vulkaanuitbarstingen worden veroorzaakt door krachten die uit het binnenste van de aarde naar buiten komen, endogene krachten. Diep in de aarde zijn de temperaturen extreem hoog, waardoor er gesmolten gesteente (magma) en gassen naar boven worden gedrukt. Als de druk te groot wordt, zoekt het magma een weg naar buiten en barst de vulkaan uit.
Als een vulkaan slaapt, lijkt er niks aan de hand. Maar van binnen, in de magmakamer, borrelt het.
Vulkaanuitbarstingen zijn eigenlijk niets bijzonders. Ieder jaar zijn er op aarde zo’n zestig uitbarstingen, en de meeste leveren zo weinig schade op dat ze hier niet eens in het nieuws komen. Maar eens in de zoveel tijd is een vulkaanuitbarsting wereldnieuws. Bijvoorbeeld als de uitbarsting erg krachtig was, of plaatsvond in dichtbevolkt gebied. Ook kunnen uitbarstingen heftige gevolgen hebben, zoals veel lava, grote rook- en aswolken of zelfs aardbevingen.
Vulkaanuitbarstingen
Waarom is de ene vulkaanuitbarsting veel verwoestender dan de andere?
De hevigheid van een vulkaanuitbarsting hangt samen met het type vulkaan en de dikte van het magma in de vulkaan. Bij spleetvulkanen is er weinig tot geen weerstand voor het magma, waardoor er niet of nauwelijks hevige uitbarstingen zijn. Als een schildvulkaan uitbarst, valt de schade voor omwonenden ook mee: door zijn relatief platte helling, de dunne lava en de daarbij horende rustige uitbarstingen zorgt de lavastroom vaak alleen voor materiële schade.
Maar bij sommige vulkanen (vooral stratovulkanen) is het magma een stuk dikker. Dit kan zorgen voor een prop gestold magma in de krater. Als de druk onder die prop voldoende is opgebouwd, barst zo’n vulkaan uit, waarbij vaak een hevige explosie plaatsvindt en puin en gassen kilometers de lucht in worden geslingerd.
De Vesuvius in Italië is zo’n stratovulkaan. In het jaar 79 na Christus explodeert de top met een gigantische knal. De uitbarsting verwoest steden in de buurt als Pompeii en Herculaneum. Duizenden mensen overlijden door de stofwolken en de stroom lava.
De vulkaan Vesuvius staat er nog steeds. Hij houdt zich al decennia stil, maar wordt continu gemonitord. Want de vulkaan nabij de miljoenenstad Napels zou elk moment kunnen uitbarsten.
"Je kunt de vulkaan vergelijken met een snelkookpan: die moet af en toe stoom afblazen, anders wordt de druk te groot."
In het kort
De meeste vulkanen ontstaan aan de grenzen van de aardplaten. Waar die platen tegen elkaar botsen, of juist uit elkaar bewegen, kan gesmolten gesteente (magma) naar het aardoppervlak stromen.
Diep in de aarde zijn de temperaturen extreem hoog, waardoor er magma en gassen naar boven worden gedrukt. Als de druk te groot wordt, barst de vulkaan uit.
De hevigheid van een vulkaanuitbarsting hangt samen met het type vulkaan en de dikte van het magma in de vulkaan.
