Wat gebeurt er als er een vliegtuig neerstort?

MH17
Wat gebeurt er als er een vliegtuig neerstort?

Gepubliceerd: 16-4-2019

Laatste update: 17-05-2019

Vliegrampen zijn zeldzaam: gemiddeld gaat het maar bij één op de miljoen vluchten fout. Maar als het misgaat, zijn er soms veel slachtoffers te betreuren. Waar worden vliegtuigcrashes meestal door veroorzaakt? En wat leren we van vliegrampen uit het verleden?

Redacteur: Jessie van den Broek

Programma: Andere Tijden

Wat zijn de meest voorkomende oorzaken van vliegrampen?

De meeste vliegtuigcrashes worden veroorzaakt door een ongelukkige samenloop van omstandigheden. In driekwart van de gevallen spelen menselijke fouten een rol, maar ook weersomstandigheden en technische defecten kunnen meespelen. Meestal is het een wisselwerking tussen factoren: er gaat bijvoorbeeld technisch iets mis, en vervolgens reageren de piloten daar verkeerd op, waardoor het probleem verergert.

Een bekend voorbeeld is de ‘poldercrash’, waarbij in 2009 een vliegtuig van Turkish Airlines neerstort in een polder vlakbij Schiphol. Tijdens de landing mindert het vliegtuig te vroeg vaart door een defecte hoogtemeter. Op dat moment is het nog mogelijk het probleem te corrigeren, maar de piloten hebben te laat in de gaten wat er aan de hand is. Daardoor reageren ze niet adequaat en stort het vliegtuig neer. Negen inzittenden komen om het leven, onder wie de drie piloten zelf.

Start en landing
Een derde van de vliegtuigcrashes gebeurt rondom het opstijgen, en meer dan de helft gebeurt tijdens de landing. Hoog in de lucht zit je dus het veiligst, ook al zegt je gevoel misschien iets anders.

Bij de poldercrash speelden menselijke fouten een belangrijke rol, concluderen onderzoekers. 

Wat gebeurt er in de eerste dagen nadat een vliegtuig is neergestort?

Direct na een vliegtuigcrash is er vaak chaos en paniek. Soms staan delen van het toestel in brand en is er explosiegevaar. Ook gebeurt het weleens dat een vliegtuig neerkomt in zee, of op een andere plek die voor hulpdiensten moeilijk te bereiken is. Als er overlevenden zijn, worden die zo snel en veilig mogelijk uit het vliegtuig gehaald. Maar soms is al snel duidelijk dat niemand de crash heeft overleefd.

Op 24 maart 2015 crasht een vliegtuig van Germanwings in de Franse Alpen. De plek is moeilijk te bereiken voor hulpverleners. 

Als de branden zijn geblust en de rampplek is afgezet, wacht de zware taak van het identificeren van de slachtoffers en het inlichten van de nabestaanden. In Nederland is het Landelijk Team Forensische Opsporing (voorheen RIT) gespecialiseerd in identificatie. Het team wordt ook ingezet bij grote rampen met Nederlandse slachtoffers in het buitenland, zoals de vliegramp op Tenerife in 1977 en de ramp met de MH17.

Vroeger werd bij de identificatie van slachtoffers vooral gekeken naar gebit, kleding en sieraden. Tegenwoordig wordt er ook gebruik gemaakt van DNA-technieken, waardoor lichamen beter te identificeren zijn.

Tenerife

Bij de vliegramp op Tenerife in 1977 komen 583 mensen om het leven. Nederlandse onderzoekers werken dag en nacht om de slachtoffers te identificeren. Bekijk de hele uitzending

De lichamen worden naar Nederland gebracht, waar het identificatieproces verdergaat. Bekijk de hele uitzending op NPO Start

Hoe gaat het verder in de nasleep van een vliegramp?

In de weken, maanden en soms jaren na een vliegramp wordt er onderzoek gedaan naar de toedracht van het ongeluk. Dat gebeurt vooral om ervan te leren, zodat toekomstige rampen voorkomen kunnen worden.

Soms duurt het heel lang voordat duidelijk is wat de oorzaak van de ramp is, of komt er zelfs nooit duidelijkheid. Dat is bijvoorbeeld het geval als het vliegtuigwrak niet meer terug te vinden is – zoals bij vlucht MH370, die in 2014 hoogstwaarschijnlijk verdwenen is in de Indische Oceaan. 

In Nederland doet de Onderzoeksraad voor Veiligheid onderzoek naar luchtvaartongevallen. Dat kan gaan om kleine vliegtuigjes, maar ook om grote vliegrampen. In sommige gevallen, zoals bij het onderzoek naar de MH17, maken de onderzoekers heel gedetailleerde 3D-reconstructies van wat er met het vliegtuig kan zijn gebeurd.

Wat is een zwarte doos?

Bij het onderzoek naar de oorzaken van een vliegramp zijn de zwarte dozen essentieel. De meeste vliegtuigen hebben er twee: op de Cockpit Voice Recorder staan de gesprekken die in de cockpit zijn gevoerd, en de Flight Data Recorder bevat technische gegevens over bijvoorbeeld hoogte en snelheid. Hoewel de naam anders doet vermoeden, is een zwarte doos fel oranje. Zo is hij na een crash makkelijker terug te vinden. Over waarom we het ding dan ‘zwarte doos’ noemen, bestaan verschillende theorieën

In oktober 2015 presenteert de Onderzoeksraad voor Veiligheid de bevindingen in het onderzoek naar de MH17-ramp. 

Wanneer er meer bekend is over de oorzaak van het ongeval, spannen nabestaanden soms rechtszaken aan tegen de vliegtuigbouwer of tegen de luchtvaartmaatschappij. Vaak krijgen overlevenden en nabestaanden een schadevergoeding. Ook kunnen de schuldigen, als die er zijn, strafrechtelijk worden vervolgd.

Veel mensen die een vliegramp zelf of van dichtbij hebben meegemaakt, kampen met psychische problemen, zoals een posttraumatische stressstoornis (PTSS). Tegenwoordig is er meer aandacht voor nazorg en slachtofferhulp dan vroeger, en vinden nabestaanden steun bij elkaar in collectieve herdenkingsmomenten. Toch blijft het vaak moeilijk om de ramp een plek te geven.

SLM-ramp

In 1989 verongelukt een vliegtuig van luchtvaartmaatschappij SLM vlakbij Paramaribo. In het onderzoek naar het ongeluk komen allerlei misstanden aan het licht. Bekijk de hele uitzending

Nabestaanden van de slachtoffers krijgen een schadevergoeding aangeboden, maar dan moeten ze afzien van verdere claims. De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start

Wat leren we van vliegrampen?

In de afgelopen decennia is de luchtvaart steeds veiliger geworden, mede doordat er lessen worden getrokken uit vliegrampen in het verleden. Vliegtuigen en luchthavens worden uitgerust met betere apparatuur, en ook op het gebied van training en communicatie worden stappen gemaakt.

Na de vliegramp op Tenerife (1977), die deels door menselijke fouten wordt veroorzaakt, komt bijvoorbeeld meer aandacht voor gelijkwaardige communicatie in de cockpit. De copiloot moet de gezagvoerder kunnen tegenspreken, is het idee, om te voorkomen dat hiërarchische verhoudingen de veiligheid in de weg zitten.

Ook de gezondheidszorg profiteert van inzichten uit de luchtvaart. Een training Crew Resource Management verkleint de kans op medische fouten. 

En ook in de training van piloten komt meer aandacht voor noodsituaties. In de vliegsimulator wordt nu geoefend met specifieke gevaarlijke situaties die in het verleden tot een crash hebben geleid.

Toch gaat het nog steeds weleens mis. Nieuwe software en technologie brengen soms ook juist nieuwe problemen met zich mee – zoals het geval lijkt te zijn bij de Boeing 737 MAX, waarvan er in een paar maanden tijd twee verongelukken. En ook menselijke fouten zijn, ondanks jaren van intensieve training, nooit helemaal te voorkomen.

Vliegrampen met Nederlandse slachtoffers

Tenerife
27 maart 1977: Op de luchthaven van Tenerife botsen twee vliegtuigen van KLM en PanAm op elkaar. Met 583 dodelijke slachtoffers is het de grootste vliegramp uit de geschiedenis.
SLM-ramp
7 juni 1989: op het vliegveld van Paramaribo crasht een DC8 van de Surinaamse luchtvaartmaatschappij SLM. Slechts 11 van de 187 inzittenden overleven het ongeluk.
Bijlmerramp
Op 4 oktober 1992 stort een Boeing 747-vrachttoestel neer op twee flatgebouwen in de Bijlmer. De 4 bemanningsleden van het vliegtuig en 39 mensen op de grond komen daarbij om het leven.
Faro
21 december 1992: Een DC10 van Martinair met 340 mensen aan boord verongelukt bij de luchthaven van het Portugese Faro. 56 van de inzittenden, onder wie veel Nederlandse vakantiegangers, overleven de ramp niet.
Herculesramp
15 juli 1996: Een Hercules-transportvliegtuig van de Koninklijke Landmacht crasht op vliegbasis Eindhoven. Daarbij komen 34 inzittenden om het leven.
Poldercrash
Op 25 februari 2009 stort in de buurt van Schiphol een vliegtuig van Turkish Airlines neer. Van de 135 inzittenden overleven 9 mensen de crash niet.
Tripoli
Op 12 mei 2010 verongelukt een passagiersvliegtuig bij de Libische hoofdstad Tripoli. Een tienjarig Nederlands jongetje overleeft als enige de crash. 103 passagiers, onder wie 61 Nederlanders, komen om.
MH17
Op 17 juli 2014 stort een vliegtuig van Malaysia Airlines neer in Oost-Oekraïne, nadat het toestel geraakt is door een luchtdoelraket. Alle 298 inzittenden komen om het leven.

In het kort

  • De meeste vliegtuigcrashes worden veroorzaakt door een ongelukkige samenloop van omstandigheden. Vaak spelen menselijke fouten een rol, maar ook weersomstandigheden en technische defecten kunnen meespelen.

  • Als er bij een vliegramp overlevenden zijn, worden die zo snel en veilig mogelijk uit het vliegtuig gehaald. Daarna wacht de zware taak van het identificeren van de slachtoffers en het inlichten van de nabestaanden.

  • In de periode na een vliegramp wordt er onderzoek gedaan naar de toedracht van het ongeluk. Vaak krijgen overlevenden en nabestaanden een schadevergoeding. Ook kunnen de schuldigen, als die er zijn, worden vervolgd.

  • De luchtvaart wordt steeds veiliger, mede doordat er lessen worden getrokken uit eerdere vliegrampen. De apparatuur in vliegtuigen wordt verbeterd en ook op het gebied van training en communicatie zijn stappen gemaakt.

En je weet het!

Anderen het laten weten?

auteur

Door Jessie van den Broek

Ook interessant

om te weten