Wat vertelt het riool ons over de Nederlandse drugswereld?
Gepubliceerd: 27-5-2019
Laatste update: 15-01-2024
Nederland is een echt drugsland – als het al niet om het gebruik gaat, dan wel om de productie. Het maken van ecstacy, speed en andere drugs speelt zich grotendeels achter gesloten deuren af. Maar je kunt er wel iets over aan de weet komen; door in het riool te zoeken naar drugsresten. Wat leert het riool ons precies over drugproductie? En wat is het effect van die drugsresten?
Redacteur: Bouwe van Straten
Welke drugs worden in Nederland gemaakt?
Nederland staat bekend als drugsland nummer één in Europa. Van oudsher zou je dan kunnen denken aan nederwiet, maar die softdrug wordt al lang overschaduwd door synthetische drugs. En dan gaat het niet alleen om het gebruik – 8% van de volwassen Nederlanders heeft wel eens xtc gebruikt, tegen 0,5% van alle volwassen Europeanen – maar vooral ook om de productie. Nederlandse MDMA vind je terug van Australië tot India en de VS. Brabant is al decennia een populaire productieplek.
Een satirische blik op de Brabantse drugswereld: "Een hecht familiebedrijf sinds 1987"
Nederland produceert volgens recent onderzoek in 2017 zo’n 972 miljoen ecstacypillen (MDMA) en 614 miljoen gram speed (amfetamine). De straatwaarde van deze middelen bedraagt naar schatting zo’n 18,9 miljard euro of misschien zelfs wel 21,7 miljard euro. Nederland komt daarmee de dubieuze eer toe zich wereldkampioen synthetische drugs te mogen noemen.
"Het is weer een gore bende, overal stof". Bekijk de hele aflevering op NPO Start.
Dat Nederland in de loop van de afgelopen decennia een naam weet op te bouwen als drugsproducent, heeft te maken met in ieder geval drie factoren: een goede prijs, hoge kwaliteit en een kleine pakkans voor criminelen.
De productiekosten voor een pilletje ecstacy bedragen in Nederland zo’n 20 cent, terwijl de straatwaarde in bijvoorbeeld Australië richting 20 euro gaat. De producenten hebben al sinds de jaren tachtig ervaring met het maken van kwalitatief goede synthetische drugs. En de aanpak van de productie heeft in Nederland zelden de topprioriteit. Bovendien, als er een lab wordt opgerold, tref je daar nooit de grote jongens aan.
Wat leert het riool je over drugsgebruik?
Drugsgebruikers plassen drugsresten uit, en die kun je terugvinden in het riool. Op die manier kun je verschillen in gebruik meten tussen steden, en ook verschillen in gebruik tussen doordeweekse dagen en het weekend.
Sinds een aantal jaren brengen onderzoekers op die manier het drugsgebruik in Amsterdam, Utrecht en Eindhoven in kaart. Een week lang nemen ze elk kwartier een sample van het rioolwater, om te meten welke drugs er worden uitgeplast. De laatste metingen laten zien dat Amsterdam in de Europese top drie staat, qua cocaïnegebruik. Wat betreft ecstacy staan Amsterdam en Utrecht in de top.
"De jeugd heeft het kennelijk naar de zin, gezien de drugsconsumptie'.
De rioolmetingen laten ook per drug duidelijk een verschillend weekpatroon zien. De resten van ecstacy zie je vooral op zondag. Deze drug is vooral populair onder feestgangers in het weekend, en het duurt even voordat ze het uitplassen. Bij cocaïne is een veel minder duidelijke piek te zien in het weekend. Het witte poeder wordt dus ook door de week relatief veel gebruikt.
"Drugs zijn voor jongeren heel gewoon"
Na meerdere studies sinds 2011 bewijst het rioolwateronderzoek zich steeds meer als een waardevolle manier om de verspreiding van en trends in drugsgebruik te achterhalen. Het blijkt ook een goede manier om te signaleren welke nieuwe verboden middelen er op de markt zijn. Behalve speed, ecstacy en cocaïne kun je er bijvoorbeeld ook sporen van methamfetamine (chrystal meth) mee opsporen.
Wat leert het riool je over drugsproductie?
Behalve over het gebruik kun je in het riool ook veel aan de weet te komen over de productie van drugs in een land. Want drugsproducenten hebben niet alleen een - liefst afgelegen - plek nodig om hun pillen en poeders te maken, ze moeten ook hun restproducten en afval ergens kwijt. Soms doen ze dat door vaten met drugsafval ‘s nachts te dumpen in een bos, of zelfs midden in een woonwijk.
Die zichtbare drugsdumpingen krijgt veel media-aandacht, maar de nagenoeg onzichtbare dumping in het riool komt waarschijnlijk veel vaker voor. De rioollucht maskeert de kenmerkende zoete en kattenpisachtige geuren, en de crimineel laat geen vingerafdrukken achter.
Toch is dit ondergronds stromende drugsafval niet voor iedereen onzichtbaar. ‘Voor het riool blijft niets verborgen’, stelt Thomas ter Laak, onderzoeker aan het KWR, een instituut dat de kwaliteit van het Nederlandse rioolwater bewaakt.
Nee, dat was geen carnaval, maar een lozing van afval. Bekijk de hele aflevering op NPO Start.
Alleen al in Eindhoven wordt gemiddeld vijf keer per maand drugsafval geloosd op het riool, toont het KWR aan. Maar ook op andere plekken wordt drugsafval geloosd. Begin 2017 blijkt dat de rioolwaterzuivering in Baarle-Nassau zo zuur is, dat de zuiverende bacteriën allemaal zijn gestorven. Door de zuurtegraad op verschillende plekken te maken, vinden ze het spoor naar boerderij waar amfetaminen worden gemaakt. Dat hoeft overigens niet te betekenen dat de boer in kwestie ook de drugsproducent is. Vaak huren drugsproducenten een schuur bij een boerenbedrijf, waarbij ze dwang en bedreiging niet schuwen.
"Weerstand bieden is heel moeilijk"
De apparatuur van het KWR kan veel meer dan alleen de zuurtegraad meten. Door de aanwezigheid van bepaalde stoffen in het water te meten, weten de onderzoekers vaak al om welk verboden middel het gaat voordat ze de daadwerkelijke productieplek hebben gevonden.
Wat zijn de effecten van drugslozingen?
Wereldwijd zijn sporen van illegale drugs te vinden in oppervlaktewater, vooral in de buurt van grote steden. Naar de effecten van dat drugsafval op het milieu en op het waterleven is nog weinig onderzoek gedaan, maar er zijn wel aanwijzingen dat het waterleven er last van kan hebben. Zo blijkt eind 2018 dat jonge palingen kwetsbaar zijn voor cocaïneresten in water. Het verboden middel hoopt zich op in hun hersenen, spieren, kieuwen, huid en ander weefsel. Hun spieren vertonen daardoor zwellingen en zelfs afbraak.
Het onderzoek laat ook verhoogde niveaus van het stresshormoon cortisol en het hormoon dopamine zien. Samen met de afbraak van spieren kan dat ervoor zorgen dat ze de reis naar de plek waar ze zich voortplanten niet meer kunnen volbrengen, vrezen onderzoekers.
Van zalmen in de Atlantische Oceaan is bekend dat ze, nadat ze resten valium en xanax binnen krijgen, twee keer zo snel migreren naar de plek waar ze zich voortplanten. Daardoor arriveren ze soms al voor ze volgroeid zijn, en voordat de omstandigheden geschikt zijn voor voortplanting.
Ander onderzoek laat zien dat prozac en amfetaminen de bacterie- en algengemeenschappen in water kunnen beïnvloeden, wat vervolgens weer effecten kan hebben op de levenscyclus van insecten.
Het gaat hier veelal om kleine, verkennende studies, die op grotere schaal moeten worden herhaald om meer zekerheid te krijgen. Maar ze wijzen wel op de mogelijke gevaren van toenemende hoeveelheid drugsresten in het water.
In het kort
Nederland staat bekend als drugsland nummer 1 in Europa, vooral op het gebied van synthetische drugs. Daarbij gaat het niet eens zozeer om het gebruik, als wel om de productie van extacy en speed.
Drugsgebruikers plassen drugsresten uit, en die kun je terugvinden in het riool. Op die manier kun je verschillen in gebruik meten tussen steden, en ook verschillen in gebruik tussen doordeweekse dagen en het weekend.
Voor de dumping van drugsafval in het bos of in een woonwijk is veel aandacht, maar nagenoeg onzichtbare dumping in het riool komt waarschijnlijk veel vaker voor. Door de stoffen te analyseren, kun je achterhalen om welke drugs het gaat - en soms zelfs waar ze worden gemaakt.
Er zijn aanwijzingen dat het waterleven last kan hebben van drugsresten in het water. De drugs kunnen zich ophopen in de hersenen en spieren van waterdieren. Dat zou gevolgen kunnen hebben voor de migratie en voortplanting van vissen.
