Waarom eindigde de Vietnamoorlog niet met de terugtocht van Amerika?

Vietnam_header
Waarom eindigde de Vietnamoorlog niet met de terugtocht van Amerika?

Gepubliceerd: 15-8-2018

Laatste update: 25-08-2023

Bij de Vietnamoorlog denken we vooral aan Amerika dat aan de zijde van Zuid-Vietnam vecht tegen de Noord-Vietnamese communisten van Ho Chi Minh. Een strijd die in 1973 ten einde komt. Voor de Amerikanen tenminste. Voor de Vietnamezen duurt de oorlog veel langer. Hoe zit dat precies?

Redacteur: Rob Bruins Slot

Hoe ziet Vietnam er vóór de Vietnamoorlog uit?

Het is onderdeel van de Franse kolonie Indochina, die verder bestaat uit Laos en Cambodja. Tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt de kolonie bezet door Japan, totdat Vietnamese verzetsstrijders in opstand komen. Dit doen ze onder aanvoering van de revolutionair leider Ho Chi Minh en met hulp van de Amerikaanse voorloper van de CIA. Als Japan zich in 1945 overgeeft, verlaten de Amerikanen het gebied en neemt Frankrijk zijn kolonie weer in.

De Vietnamezen zitten daar bepaald niet op te wachten. Ze willen onafhankelijkheid en nemen de wapens tegen de Fransen op. Deze oorlog staat bekend als de Eerste Indochinese Oorlog en kent zijn toppunt in de beroemde slag bij Dien Bien Phu, in 1954. Generaal Vo Nguyen Giap leidt zijn troepen daar naar de beslissende overwinning op de Fransen. De strijd kost 75.000 Fransen en liefst 400.000 Vietnamezen het leven, maar Frankrijk is exit.

Nadat het Franse leger bij Dien Bien Phu door de Vietminh-opstandelingen is verslagen, wordt er een overeenkomst gesloten over evacuatie van gewonde Franse militairen. 

Vietnam wordt na deze gewonnen slag opgedeeld in een communistisch noorden, geleid door Ho Chi Minh, en een anticommunistisch zuiden, onder bewind van dictator Ngo Dinh Diem. De opdeling kent gelijkenissen met Korea, dat ongeveer in dezelfde tijd en op dezelfde wijze wordt gesplitst.

Wat gebeurt er na de opdeling?

Na het vertrek van de Fransen zijn de Amerikanen beducht voor de communistische ambities van Ho Chi Minh. Hij predikt de ideologie van aartsvijand Sovjet-Unie en Amerika vermoedt dat de Sovjets hem steunen. Het is de tijd van de Koude Oorlog en Amerika is bang voor oprukkend communisme. Dit moet worden ingedamd - zo betoogt de Amerikaanse regering - om te voorkomen dat landen in Zuidoost-Azië als dominostenen voor de rode ideologie vallen: via Vietnam en Thailand naar Indonesië en vervolgens Australië. Als na een tijdje deze ‘indampolitiek’ (ook wel containment genoemd) niet meer voldoet, wordt deze vervangen door roll-back, ofwel terugrollen, verslaan.

Zo raakt Amerika verstrikt in wat uiteindelijk een uitzichtloze oorlog wordt. Als Noord-Vietnam het zuiden infiltreert met steun aan zuidelijke communistische guerrilla’s, de Vietcong, gaan Amerikaanse ‘adviseurs’ Zuid-Vietnam helpen. Deze moeten door militairen beveiligd worden tegen Vietcong-aanslagen, net als het materieel. En ook de beveiligende militairen moeten weer beveiligd worden. Zo neemt de betrokkenheid van de Amerikanen toe. Het luidt de Tweede Indochinese Oorlog in, die we als de Vietnamoorlog kennen.

vietnam_kimphuc
Waarschijnlijk één van de bekendste beelden uit de Vietnamoorlog. Kinderen vluchten nadat Zuid-Vietnamese vliegtuigen per ongeluk napalm op hun eigen troepen en burgers hebben gegooid.

Waarin misrekent Amerika zich?

De Vietnamoorlog is geen frontoorlog zoals de Amerikanen gewend zijn uit Europa en de Pacific in 1944 en 1945. Dit is guerilla. Parallellen zijn te trekken met de oorlogen die Amerika later voert in Irak en Afghanistan, en de strijd van de Sovjets in Afghanistan in de jaren 80. Maar ook eerder, met de Politionele Acties in Nederlands-Indië of zelfs wat de Fransen voor hun kiezen krijgen in hetzelfde Vietnam. De Amerikanen zijn hierop niet voorbereid en misrekenen zich.

Politionele Acties in Nederlands-Indië: Nederlandse mariniers steken hutten in brand.

Dat wordt echt duidelijk in 1968. Met het aantal Amerikaanse militairen op een hoogtepunt, slaat de Vietcong hard toe tijdens de viering van het Vietnamese nieuwjaar, Tet. Terwijl de Amerikaanse opperbevelhebber generaal Westmoreland beweert dat zijn land gaat winnen, weten de guerrilla’s met hun Tet-offensief zelfs op het terrein van de Amerikaanse ambassade te komen.

Uiteindelijk wordt de Vietcong vernietigend verslagen, maar de Amerikanen komen wel tot de onthutsende ontdekking dat ze ook in het door hen beheerste Zuid-Vietnam niet onaantastbaar zijn.  

Vietnam_monnik
Een jonge boeddhistische monnik pleegt zelfmoord in Saigon, 1963. Zelfverbranding was een tactiek van sommige demonstranten tegen de dictator van Zuid-Vietnam.

Welk verzet wacht Amerika nog meer?

Amerika stuit niet alleen op weerstand in Vietnam. Eind jaren 60 komt er in eigen land verzet van andere aard, onder meer van jongeren die door de dienstplicht worden verplicht te vechten in een ver land, waar vele Amerikanen sneuvelen. Bij een protest in 1970 op Kent State University vallen vier doden als de nationale garde het vuur op de demonstranten opent.

Nederlands verslag van de Vietnamoorlog

Ook Nederland doet verslag. Voor Brandpunt zijn Fons van Westerloo en Willibrord Nieuwenhuis erbij in de laatste dagen van Saigon. Eerder doen ook Aad van den Heuvel en Ed van Westerloo verslag.

Zoals de gruwelijke beelden laten zien, wordt de burgerbevolking zwaar getroffen, zowel in Noord- als in Zuid-Vietnam.

Vietnam is de eerste oorlog in het tv-tijdperk, waar het publiek eerder op bioscoopjournaals en kranten was aangewezen. Veel media sturen verslaggevers naar Vietnam en confronteren meer mensen dan ooit met de oorlogsgruwelen. Wat evenmin bijdraagt aan een positief beeld zijn reportages van gevechten, ontredderde soldaten en in de as gelegde hutten van de Vietnamese bevolking. Of boeddhistische monniken die zichzelf in brand steken, uit protest tegen de door Amerika gesteunde dictator van Zuid-Vietnam (en de reactie van zijn schoonzus die het een “barbecue” noemt).

“De algemene opvatting is dat de media ervoor gezorgd hebben dat de mensen zich tegen de Vietnamoorlog gingen keren. […] Volgens mij is die algemene opvatting onjuist” 

Hoe groot de invloed van de tv in de huiskamer is geweest op impopulariteit van de oorlog, laat zich uiteindelijk moeilijk bepalen.

Wat is ‘peace with honour’?

Een belofte van president Nixon aan zijn kiezers. Als Johnson in 1968 afziet van een volgende termijn, volgt Nixon hem op met de toezegging van vrede zonder gezichtsverlies. Die laat eerst nog op zich wachten. Nixon begint namelijk met uitbreiding van de oorlog naar buurland Cambodja. En in het geheim worden delen van buurland Laos gebombardeerd. Noord-Vietnam heeft vanuit dat land namelijk een lijn opgezet om de communistische Vietcong in het zuiden te bevoorraden.

Dat gebeurt eerst over de gedemilitariseerde zone, maar als Amerika die route op grote schaal ontbladert met het middel Agent Orange, om beter zicht te krijgen op de bevoorradingsstroom, zet Noord-Vietnam de Ho Chi Minh-weg op. Via paadjes en weggetjes in het oerwoud van Laos en Cambodja brengen duizenden krachten vanuit Noord-Vietnam wapens en goederen naar de Vietcong in het zuiden. Die weet zich met complexe en kilometerslange tunnelcomplexen te verschuilen voor de Amerikanen en van daaruit verrassingsaanvallen uit te voeren.

Vietnam_Nixon
Amerikaanse president Nixon op een persconferentie over Vietnam en Cambodja in Washington, D.C. op 30 april 1970.

Wie zorgen voor de Amerikaanse terugtocht?

Een grote rol is weggelegd voor veiligheidsadviseur Henry Kissinger en de Noord Vietnamese onderhandelaar Le Duc Tho. Nixon probeert vanaf 1968 zijn belofte van ‘peace with honour’ gestalte te geven met het begin van officiële onderhandelingen. De vier strijdende partijen - Noord- en Zuid-Vietnam, Amerika en de Vietcong - praten jarenlang in Parijs, zonder resultaat. Wat niemand weet, in ieder geval niet de officiële Amerikaanse delegatie en de Zuid-Vietnamezen, is dat Nixon zijn veiligheidsadviseur Kissinger vanaf 1969 naar Parijs stuurt voor geheime onderhandelingen met Noord-Vietnam. Hij onderhandelt daar met Le Duc Tho, die ook de officiële onderhandelingen doet.

Op verschillende plaatsen rond Parijs zal Kissinger in het geheim onderhandelen met Le Duc Tho. In 1999 draait de VPRO beelden bij de villa’s waar werd onderhandeld.

Elke keer als Kissinger in het geheim naar Parijs gaat, zorgt hij ervoor dat hij op vrijdagavond nog ergens wordt gezien op een officiële gelegenheid, om daarna naar Parijs te vliegen met het presidentiële vliegtuig Airforce One. Daar wacht generaal Vernon Walters hem op, die hem in een auto smokkelt en naar een villa in een buitenwijk rijdt om de Noord-Vietnamese onderhandelaars te ontmoeten.

Le Duc Tho biedt de Amerikanen een akkoord aan om de vijandelijkheden te beëindigen. De Engelse en Vietnamese versie blijken nogal van elkaar te verschillen.

Het zijn uiteindelijk de geheime gesprekken tussen Kissinger en Le Duc Tho die voortgang in het proces brengen. Beide hoofdpersonen zullen er later de Nobelprijs voor de Vrede voor krijgen. Le Duc Tho weigert die overigens, omdat het akkoord wel voorziet in een terugtocht met opgeheven hoofd voor de Amerikanen, maar niet in een eind aan de oorlog voor de Vietnamezen.

vietnam_helikopter
Op het laatst is het alleen nog mogelijk te vertrekken vanaf het ambassadedak, waar een lang lint van hoopvolle mensen naar de kleine witte heli reikt.

Betekent de terugtocht ook dat de oorlog echt voorbij is?

Na het ondertekenen van de Parijse vredesakkoorden van 1973 is de Amerikaanse Vietnamoorlog voorbij. Maar het betekent niet het einde van de oorlog voor de Vietnamezen. De afgesproken vrije verkiezingen die tot hereniging van Vietnam moet leiden, komen er niet en Noord-Vietnam loopt Zuid-Vietnam onder de voet met de beslissende val van Saigon op 30 april 1975.

De val van Saigon

Een Nederlandse tv-ploeg, bestaande uit Willebrord Nieuwenhuis, Fons van Westerloo en cameraman Kees Colson, is ter plekke om de val van Saigon te verslaan.

Bij de Amerikaanse ambassade komen Zuid-Vietnamezen samen om te weten wat de evacuatieplannen zijn.

Op de kleine dekken van de schepen is voor de helikopters van Zuid-Vietnam geen plaats.

Voor de Amerikanen is de Koude Oorlog reden om zich militair te mengen in Vietnam, maar uiteindelijk zijn zij slechts passanten in de veel langer durende vrijheidsstrijd van Vietnam: van Franse kolonisatie, Japanse bezetting en Amerikaanse inmenging tot aan de hereniging van Noord en Zuid in juli 1976.

Frank Snepp vertelt over de chaotische toestanden in en rond de Amerikaanse ambassade. 

De oorlog trekt diepe sporen. Zuid-Vietnamezen die hebben meegewerkt met de Amerikanen moeten naar ‘heropvoedingskampen’. Enkele jaren na de hereniging komt een stroom Zuid-Vietnamese bootvluchtelingen op gang. Er groeit nog altijd amper iets op de gedemilitariseerde zone en het gebruikte ontbladeringsmiddel Agent Orange lijkt verantwoordelijk voor een bovengemiddeld aantal geboorteafwijkingen.

Amerika kampt nog altijd met getraumatiseerde veteranen en nog steeds zijn er soldaten vermist in Vietnam. Het land betreurt 58.000 gesneuvelden. Het aantal Vietnamese doden is onduidelijk, maar schattingen lopen tegen de twee miljoen slachtoffers. Pas onder president Clinton herstellen Vietnam en Amerika in 1995 de diplomatieke betrekkingen.

De val van Saigon

Het zijn iconische beelden van de laatste uren in Saigon, als het Noord-Vietnamese leger de hoofdstad van Zuid-Vietnam onder de voet loopt. Omdat ze door de Amerikanen zijn gesteund, vrezen duizenden Zuid-Vietnamezen dat ze gevaar lopen. Wanhopig proberen ze het ambassadeterrein op te komen. Amerikaanse mariniers die de poort bewaken moeten alle zeilen bijzetten en redden het bijna niet als het hek even open moet, omdat de ambassadeur eruit wil. Binnen een mum van tijd is de binnentuin vol. Er moet zelfs een boom gekapt worden om ruimte te maken.

Vietnam_soldaten

In het kort

  • Vietnam is eerst onderdeel van de Franse kolonie Indochina. Na de Eerste Indochinese Oorlog wordt het opgedeeld in het communistische Noord-Vietnam en anticommunistische Zuid-Vietnam.

  • Met als doel oprukkend communisme tegen te gaan, neemt de betrokkenheid van de Amerikanen in Vietnam toe. Dit luidt de Vietnamoorlog in. 

  • De Vietnamoorlog is geen frontoorlog, maar guerilla. Het Tet-offensief van de Vietcong verrast de Amerikanen en ze komen er achter dat ze niet onaantastbaar zijn. 

  • Amerika stuit niet alleen op weerstand in Vietnam, maar ook uit eigen land. De eerste oorlog in het tv-tijdperk confronteert meer mensen dan ooit met de oorlogsgruwelen. 

  • 'Peace with honour' was een belofte van president Nixon. Als Johnson in 1968 afziet van een volgende termijn, volgt Nixon hem op met de toezegging van 'vrede zonder gezichtsverlies'.

  • Het zijn uiteindelijk veiligheidsadviseur Kissinger en Noord-Vietnamees Le Duc Tho die in het geheim onderhandelen in Parijs en voortgang in het proces brengen. 

  • Na het ondertekenen van de Parijse vredesakkoorden van 1973 is de oorlog voor Amerika voorbij, maar niet voor Vietnam. Noord en Zuid herenigen zich pas in juli 1976. 

En je weet het!

Anderen het laten weten?

auteur

Door Rob Bruins Slot

Ook interessant

om te weten